(Inot na Parte)

Kan ako nagtutukdo pa nin Art Appreciation, saro sa mga napag-uulayan mi sa klase an kapas asin kabatiran ta sa pagtasada nin Arte. Mahihiling mo ini sa disposisyon kan mga tawo sa mga art gallery o mga museo. Maski pa ngani igwa na nin patanid na bawal kaputan an mga nakasabit na painting o mga iskultura, garo dai ta mapugulan na magsalat. Kun dai ngani siguro makasupog, baka namitan ta pa an kambas o marmol. Napurbaran ko na ini sa mga estudyante ko dati. Sa mga inot na taon kan pagtukdo ko, na-organisa kami kan mga klase ko nin mga art exhibit. Maski anong pagirumdom, pormal na tukdo, o paskil na may patanid, padagos man giraray an mga mahihigos na kamot o muro sa pagsalat. 

Nagpapahiling daw ini nin kaluyahan o kakulangan ta na mga Bikolano asin Pilipino sa pag-aram asin pagsabuhay kan estetika? Nagpapahiling daw ini kan kawaran ta nin galang o pakiaram sa kultura? 

Dai maiiwasan na abuton an arog kaining konklusyon lalo na kun naghahali kita sa konteksto kan akademikong pag-urulay. Kun hihilingon ta ini sa lente kan mga teoryang kultural—kadaklan na beses nakaangkla sa kolonyal na pagbasa asin pagrigmat—masasabi ta man nanggad na dugay na kita, 

Alagad makipot na dalan na ini. Dai kaini tinatawan an kultural na konteksto na naporma kan satuyang disposisyon sa mga bagay na nasa palibot ta. 

An kamot bilang mata

Kun dadangugon ta an paagi kan satuyang pagtaram manungod sa kabansayan kan mga bagay-bagay, maririsa ta na holistiko an satuyang panghimati. May nadangog ako dati na sarong pintor na nagkomentaryo kan “alsom kan kulay” tanganing itukdo sa kaibahan niya an tamang timpla kan pintura na dai lasaw alagad dai man mapulot. “Nanganaan nin hamis” daa pag mapulot na timpla kan pinta. 

Kan ako aki pa, pirang beses ko nang nadangog an ama ko na nagsabing “manggi-ipis an kape.” Haloy kong dai masabutan kun ano an mawot nyang sabihon. Bakong parong an tinutumbok nya. Minsan ngani kadto, nagdududa ako kun pirang beses na syang nagkakan ipis ta aram nya an namit kaini. Sa mga pagkakataon na nanamitan ko an kape na “manggi-ipis,” dai ko minsan nanudan kun ano si lasa na nagpagirumdom sa ama ko kan lasa kan insektong ini. Abstrakto an konseptong ini, arog kan umami kan mga Hapon. 

Daing rarom o balor an pagbansay kun saro o duwa saná sa satuyang mga panghimati an gamit. Suhay sa kolonyal na estetika na tukal an pagmati sa diskurso kan Arte, liputok an satuyang pagtasada sa kagayunan. Daing tadom an estitika kun dai ini sarabay na tignanamitan, tigkakaputan, dinadangog, dinudurog. Personal an naturalesa kan pagtasada. May harang an nota, may rara an literatura, may ugay an iskultura, may romansa an kulinarya. 

Sa lado kan visual arts, kaiba kan mata an kamot sa pagtasada. Dai ini nagpapahiling nin kawaran nin galang sa gibo kan sarong artist. Saro ining halangkaw na pag-estimar sa pagal, husay, asin adal kan artist. Sa paagi kan paggamit ta kan gabos na parte kan panghimati, sinasabi ta sa artist na dai nararayo an piyesa sa realidad—may dapit, may data. 

(Ipapadagos)

.