Friday, March 29, 2024, 3:00am

Sangay, Lain, Balayi: Pataratara sa Bikol Gender Studies

Published on Saturday, July 18, 2020, 11:21pm

Haloy ko nang minawot na hunahunaon o paghurup-hurupan an diskurso manungod sa gender sa kulturang Bikolnon. Pàno isasa-teorya an nasabing konsepto? Ining ensayong ini sarong panginot na pag-adal sa mga posibilidad nin bernakular na pag-iisip na gikan sa sadiring runâ. 

Magpuon kita sa tataramon. Kun kokonsultahon an Bikol Dictionary/Diksionáriong Bikol (2004) ni Malcolm W. Mintz, an dakit nya sa gender mahahanap sa “sangay,” na tinatawan nya nin kahulugan bilang “a nickname shared by two people, used only when greeting each other” asin “to call each other by the same name.” Magayon na kawat kan lenggwahe. Call me by your name, gayod? Eh, sa parehas man saná, patas baga. May romantisismo. Asin urog na may queerness. Homonomenclature, ano? Sangay sa pangaran! Harani na kita kaini sa homosekswalidad, sangay sa sekswal na kamawutan, iyong gayo.

Tinatawan nin magaya-gayang kasakitan (joyful difficulty) kan depinisyon na ini an pag-intindi sa gender bilang sosyalisasyon kan mga lawas sunod sa kultural na gawi manungod sa pagkababayi o pagkalalaki o sa pagkatawong minakontra sa binaryong ini. Imbes na klasipikasyon na base sa kalainan (difference), an diskurso nin pagkalain-lain (diversity), nakasarig na sa kasangayan (similarity). Pàno magkasangay an babayi sa lalaki? An babayi sa binabayi? An tomboy sa lalaki? An lalaki sa babayi? Marhay ini. Produktibong marhay. Bako na sanáng asa pirmi sa anatomiyang kinukimpirma saná kan doktor sa operating room (bako kan mismong may lawas, kan may mismong pagkaaram kun ano an pagkatawo nya), na pinupunan nin manlain-lain na porma nin byolensya ngunyan.

Dagdag pa ni Malcolm W. Mintz, an sangay manungod man ini kun parehas an gender asin sex kan duwang tawo. Interesante, bakong iyo? Sabi ko na ngani kasubago, may queerness digdi. Nasa bernakular ta palan na pagkaaram kan gender an homosekswalidad bilang pagkatawo na normal, arog saná kaiyan. 

Alagad, balikan ta an ehemplong itinao kan lexicographer: “Kaming magkabalayi kun dai magkasangay an uring tawo. We are like in-laws, except that our children are of the same sex.” Sa tataramon na ini, nagdadakula an diskurso hali sa gender mismo, paduman sa inaapod nindang kinship, sa Bikolnon, “sadiring-tawo.” Magsadiring-tawo haros (balayi) ngani man talaga an duwang tawo kun an mga aki ninda ikinasal asin nagsasaro na. Sa ehemplo ni Mintz, dai ini pwedeng mangyari ta an mga aki ninda magkasangay. Kun bakong parehas na homosekswal na babayi, parehas na homosekswal na lalaki. 

Sunô ko an ehemplong ini ta may kritika na sa cisheteropatriarchal na parametro kan kulturang Bikolnon na an huna saná sa relasyon na matrimonyo, duwang tawo na magkalain, bakong magkasangay. An pwedeng ikasal, lalaki saná asin babayi, sa kumbensyunal na pagkahunà sa mga identidad na ini. Sa halimbawang tataramon, nalaladop ko an paghurup-hurop kan duwang ma-gurang sa byolensya kan sarong sosyudad na dai tinutugutan an duwang magkasangay na mga tawo na magkaminuutan. 

May kamunduan duman, bakong iyo? Alagad, sa diskursong nabuksan ta gamit an sadiring tataramon, may bagong kasaysayan kitang nahiling asin nadangog. Magaya-gaya, maski papàno. Kun may konsepto kita kan kalainan, pagkamanlain-lain, o an hinuhunà tang “malain,” igwa man kitang pagkaintindi sa katutuuhan kan kasangayan, na gigikanan nin hustisya sa pakikipagkapwa ta sa mga sadiring tawo sa rona.

.

Jaya Jacobo
Si Jaya Jacobo, tubong Syudad nin Naga asin San Jose, Camarines Sur, nagtutukdo nin gender studies sa Coventry University sa Ingglatera. Myembro sya kan Society of Transsexual Women of the Philippines (STRAP).

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

2 + 10 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan