Nakahiling na kamo nin bulitas?

Aw, sa paghuna ko su iba saindo… iyo na, urog su may mga agom na may bulitas mismo. An bulitas na nasa o nakahaplog o purupot sa pisot. Ay, halat. Anong pisot? Ano an hamag na an… sa aki? Pag durudakula na an dara-dara, lapit na baga an apod. Pag duminakula o duminakulaon pa, butò na baga.

Sa angkan mi na dawa saralakan an ginikanan—Partido hanggan Caramoan asin sa Tabaco, Albay—an pagkaigwa nin bulitas an saro sa mga pighahambog kan mga kalalakihan. Rumdom ko kaito su saro kong primuhon na gradwado nin Ateneo de Manila ta habo nya kaidto magklase sa makababluyon daang mga eskwelahan kan Legazpi. Nadagit su ama nya kan uminuli sa Bikol ta binulagan kan babayi. An haros na tanda kong sabi kan tiyuon ko sa primuhon ko: “Nom, anong nakua mo? Bakong Ateneo na inadalan mo an pigbukod kan babayi kundi bulitas. Kun nagdangog ka sako na magpakaag ki bulitas, maski pa pirmi kang bagsak kun mag-adal ka dyan sa Aquinas, sigurado akong hanggan ngunyan may agom ka pa.”

Panahon idto na haros normal o ordinaryo man samo an arog kaidtong mga pag-isip buda sa mga huring taon man saná kan dekada ’90 nagpuon an mga kritikal na diskusyon sa nagkapirang pamilya kan angkan manungod sa kun nata puro na saná su ama na maisog an nasusunod, kun nata su ina pa an nagpapaliwanag nin marhay sa mga aki na sabuton daa an ama na kadakul nin sambay. Lugod, an paghuna ko kaidto, pag Bikolano ka asin magiging ama kan sadiring pamilya o magiging agom na mas dominante, bulitas an garo anting-anting o birtud tanganing dai bayaan kan babayi an saiyang agom. Sa diskurso ngunyan, suanoy na ini asin kontra sa holistikong pagkatawo kan lambang babayi o ina ta bako man sana seks o sekswal an papel ninda sa sadiring agom o sa mismong pag-ataman nin pamilya.

Para sa tiyuon ko na harani na mag-80 anyos alagad makusog pa, bulitas man giraray an aram nyang rason kun nata daa maugma sindang mag-agom dawa kaidto pa. An maugmang mag-agom daa an minahaman man ki maugmang pamilya. Dipisil na mabago pa an saiyang opinyon urog pag pigsasabi nya na su bulitas nya, kolor-unit na daa an biring-biring asin dai na maruskas ta kinakan na ngani kan lambi. Buút sabihon, suminalak na sa laman.

Aram ko an pigtataram nya. An pagkakaiba gayod: su henerasyon mi ngunyan, dakul an binarayaan ki sadi-sadiring agom o karelasyon dawa nagtuturubod gabos kaito sa birtud kan surusulot na bulitas.

.