Diputa o deputa o pag binilog mo pa… hijo de puta o yudiputa.

An sabi kan primahon kong taga-Manila na matibayon magtaram ki Bikol dawa dai lamang sya nagdakula o nakaistar sa Bicol: “Paramudahun kamo, Noy. Grabehon an mga ngimot nindo.”

Taga-Camarines Sur an tiyaon ko, an ina kan primahon kong makaulok man ta iyo, pag nagbi-Bikol ngani, su suanoy o sa gurang nanggad na mga taramon. Daog pa ako, sabihon pang sa Tabaco, Albay, ako nagdakula puon kan dinara ako duman na umboy pa saná. Hayskul ako kaidto kan nagkamidbidan kaming magpinsan, kairiba su iba pang mga primuhon na sa halipot na bakasyon sa Paco sa Manila, puro murudahan an nagkadarangog. Sabi pa kan primahon ko, sa kada istorya o paulok mi, pirmi daang may naiinot na…

Lintian.

Bulining patak.

Parot lamang.

Ata su hayop.

Garo kastang parot.

Linina dipungal.

Deputa.

Diputa.

Yudiputa.

Iyo, nasupog ako sa primahon ko ta bata tultol sya asin relihiyoso. Malihis pa an halabang panahon na masasabutan nya an bagay na ini: na dawa puro muda an puon minsan kan sarong Bikolanong nag-iistorya, sarong karaw o suba o paulok o ordinaryong expression man an mismong pagmuda. Maraot man nanggad sa pandangog—Bikolano o bako alagad nakakasabot-Bikol—alagad an totoo minsan, kun siisay pa ngani su mga paramudahon, sinda pa lugod su mga karinyoso o mga mapinadabaon sa kapwa o sa sadiring pamilya o mga magurang.

Rumdom ko man kaidto sa Albay, kan usuhon pa an circus o karnabal na nagdadayo pag fiesta, pirming parte kan pasali-sa-entablado an pig-apod na entremes asin pirmi man igwa nin duwang bidahon na karakter: su Loncho, na maski dai pa nagtataram, talagang makaulukon na paghilngon asin su Alazon na makauyamon ta sobrang hambugon. Su Loncho an komedyante na kada istorya o pigtaram nya, minapuon pirmi sa muda kaya pig-aakusasaran sya kan Alazon. Para ki Alazon, maraot na tawo daa si Loncho ta paramudahon alagad pagkatapos kan bilog na pasaling entremes, su Loncho palan an tunay na malinig asin matinabang sa kapwa. Sa ngunyan, kadakul na lonchos sa mga inuman kan mga tambay na mga maragsipon minamuruda alagad mabubuot na tawo.

Alagad totoo kaya. Kumplikado an mga Bikolano arog kan iba pang Pinoy. Sa Bikol, halimbawa, pwedeng  nasa sarong sentence o magkairibang pigtataram an “Buli ni Ina” asin an “Viva La Virgen! Viva!” pag kapistahan kan Penafrancia. Ata ta nakakamuda pa maski nasa prusisyon na. Saludo man ako sa mga Bikolanong malikay na marhay sa gabos na pigluluwas kan saindang mga ngimot. Aram ko, dakol sainda an natuod na sana duman sa mga paramuda.

Iba man an muda ni Duterte. Para sa iba,mas makulog kisa makaulok.

.