Sa Paco sa Manila, anggot su daragang tindera sakuya ta pigtuturo ko sa eskaparate an tinapay asin an sabi ko: “Yan nga po. Pabili nga po ng regla.”

Syempre, pinahalipot ko na an pan de regla kaya an sabi ko na saná… regla. Siisay man bayâ na tindera an mauugma kun may solteritong mabutwa sa panaderya, tapos magsasabing mabakal ki regla?

Sa Albay, midbid nganing pan de regla an naunabing tinapay na may pulang filling na masiramon lalo kun mainit pa. Pig-apod man ining maligaya na sa sexualized na suba kan mga tambay samuya kaidto, maugma daa kaya an babaying may regla ta an buót sabihon bako syang bados. Takuton daa kayang dai magregla itong mga babayi na mga matibayon minaaraki—su mga pigsabing dai pa ngani daa naglilinaw su ihi, bados na naman. Sa Paco ngani, arog sa iba pang lugar sa Manila asin sa Southern Luzon, kalihim an apod ninda sa pan de regla.

Kalihim man an aram na apod kan daragang tindera asin nagkurahaw na baga ta usmak daa ako asin nagpatanid na sako. Ipa-pulis daa ako pag dai ako naghali. Rumdom ko sa Tabaco kaidto, asin ngani hanggan ngunyan, mabentahon pa an pan de regla sa mga panaderya arog kan Little Sis buda Albaniel alagad bidahon kaidtong mga dekada ’80 an Mayon Bakery asin Allied Bakery.

An Mayon asin an Allied parehong pagsadiri kaidto nin mga purong Intsik na nag-aragom man daa nin mga Bikolanang Chinoy. Kumplikado man an mga istorya kan buhay-buhay ninda alagad dai maininigar na sa pagtalubo kan lokal na ekonomiya kan Tabaco kaidto, parte man an mga nasabing panaderya. An pagtubod kaidto kan mga Intsik samo: an gabos na negosyo, nagpupuon sa kun ano an ilalaag sa tulak.

Pirmi akong gutom kan sadit pa ako sa Tabaco ta mala ataman saná ako kaya limitado an pagkakan. O mas tama gayod na sabihon na sa sobrang kapagalan ko sa trabaho sa harong asin sa tindahan bilang houseboy, mayo na akong ganang magkakan kaya sabi ni Ba, su matabang Intsik na manager kan Mayon Bakery, malungsi daa ako asin risang marhay na kulang sa pagkaon. Padabaon ako ni Ba ta Grade 1 pa saná, mata na ako alas-tres nin aga asin nagkukua nin mga duwang kahon nin tinapay na ititinda min amay bago pa magralaugan sa eskwela buda opisina. An tiyaon ko kaya an may pinakadakulang sari-sari store kaito sa Barangay Cormidal.

Sa hirak ni Ba kaidto sako, tatawan nya ako nin dagdag na tinapay asin saro sa gustuhon ko an pan de regla. Sisiguraduhon nya na maubos ko tulos su tinao nya ta pag dinara ko pa samo, baad daa sahutan pa ako na nagkimpit ki tinapay hali duman sa mga dara-dara ko.

Ulukon kaito si Ba pag nahihiling nyang hakug-hakog ako nin pan de regla. Paiinumon nya akong tubig asin isusubol na humali na ta baad hanapon na ako kan tiyaon ko.

.

.