Man-iba-iba an boses na nagsasaralimbadan kun katuninungan an pighuhururunan. Mala ngani ta an sarong sektor kan banwaan kumbinsido na tanganing may katuninungan, dapat gadanon an mga adik, prisuhon an mga may reklamo sa padalagan kan gobyerno, ratakan an reputasyon kan mga sektor na makusog an boses sa paghagad kan statement of assets and liabilities kan mga nagsisirbi sa gobyerno. Baliktadon an tama buda patakuton an mga nagsasabi kan totoo. An mga arog kaini an kaisipan pig-uumaw an mapandiktang pagpadalagan kan gobyerno ta disiplinado daa an mga tao. Igwa ngani ki grupo na nangangapudan nin rebulosyunaryong paggobyerno tanganing halion na an mga institusyon na nagpapadanay nin matalingkas na debate bago magluwas ki ley o ano pa man na polisiyang magigiya sa pagpasunod.

May sektor man na an pakahulugan kan katuninungan iyo an pagsunod sa mga pigpapahalagahan kan demokratikong paggobyerno. An mawot iyo na an kada namamanwaan may parteng hihiruan para mag-andar an makinarya nin pagpalakaw kan nasyon. An pangaturugan kan grupong ini iyo an madangog an mga isyu asin rekomendasyon kan kada saro tanganing daing barasulan kun nasa parte na kan implementasyon kan mga programa. 

May sektor man na an paghiling sa katuninungan iyo an dai pag-istrikto o sige sana kun ano an gusto kan mga tawo. Kun arin na grupo an makusog an boses, iyo an nasusunod. Sa sitwasyon ini, dara-dara saná kan paros an paggobyerno. Tangani daang daing makulog an buót. Ini an katuninungan na huna kan grupong ini.

Bakong uruintrimis an hururon sa katuninungan. Sabi kan sarong Amerikanong organisador na si Saul Alinsky, kun gusto mong nanukon an pagkaturog mo sa banggi, hirasan mo nin kakanon an mga kataning mo. Dai mo na ngani kaipuhan kudalan an natad mo kun daing nagugutom. Pwedeng literal pero an gusto nya talagang sabihon mas manungod pa sa istruktura nin gobyerno na nagtataltag kan mga kayamanan o rekursos kan gobyerno na hali man saná sa mga namamanwaan sa paagi nin buwis.

Sarong kaisipan na importanteng malinaw sato gabos iyo na an katuninungan garo bunay na dapat ingatan an pagdara. Madaling mapasâ kun nasa kamot nin mga tawong gustong agawon an maski nasa ngimot na kan mga daing poder. Sarong halimbawa an pondo kan PhilHealth. 15-bilyon piso an hinabas sa mga tawo pero sagkod ngunyan dai pang nakakasuhan. Pàno ining sitwasyon na ini makakadagdag sa hururon nin katuninungan? Kun an katuninungan iyo an silensyo nin kamposanto, pwedeng isipon na katuninungan an dai pagreklamo. Pero katuninungan nin mga buhay an kaipuhan kan reyalidad ta. Kaya salâ na pagparamudahon kan presidente an mga nagpapahayag kan paghiling ninda sa situasyon. Banwaan ta an nasyon na ini. Siisay an masamu-samo kan nagwarairak na problemang gibo kan kaisipan na an matuninong itong daing girong.

May problema an tamanyo kan hustisya, aram ta ini pero dahil nabubugtak sa lamisa an hururon manungod sa katuninungan, masasambit ta masasambit an tamanyo kan sosyudad. Bakilid an tamanyo. Mas dakol na nagtitios an dai nakakabawi minsan kuta sa ley na man lamang. Kaya sa makaskas na paghiling kan pandok kan satong banwaan, an mga prisuhan panô nin pobre. Dakol sa istorya nin mga napipriso an makagurugirabong kaso nin pagka-frame up pero dahil kwarta an kaipuhan tanganing makakua nin matibay na abogado, nasasakripisyo an hustisya. Dakol man an mga sector na nanindugan sa mga deretso ninda base sa ley pero interes kan mayaman an haros iyo pirmi an napoprotektahan. May mga paghiro an haros gabos na sektor nin mga tios na matalingkas na naninindugan sa deretsong pantawo. Arog kan mga kinapobrehan sa syudad na pirming may naghihikihik na paggaba kan harong ninda. Halimbawa kaini an luminuwas na bareta na su mga urban poor na harani sa Manila Bay pigpaplanuhan na pahalion ta nakakapakanos kan baybayon. Su mga katutubo sa Quezon, naninindugan sa mga deretso nindang mabuhay sa dagang pagsadiri kan tribu base sa suanoy na palakaw. Pero ngunyan namemeligro an dagang tinubuan ninda dahil sa planong pagbugtak kan Kaliwa Dam. Katuninungan, garong subó (bubble) ki sabon na madaling mawara dahil daing tultol na pigtitindugan. 

Dai man nawawara an pagláom na makakamtan man giraray an hustisya tanganing magkaigwa ki katuninungan an banwaan pero an pagláom pigbabantayan, pigbabayubo. Gabos na hiru-hiro kan sosyudad na mahamil kan pagláom nin banwaan, pirmi tang mamanmanan na arog kan pagbantay kan mga gunakan sa siwo ninda o kan mga ayam sa mga ido ninda. Paghagad nin kusog sa mahal na Dyos. Pagbantay. Paghiro para sa totoong katuninungan.

.