Friday, March 29, 2024, 12:53am

An kaugmahan kan mga urig

Published on Sunday, August 09, 2020, 10:49am

Sa Etika, saro sa mga makusog na tradisyon iyo an utilitaryanismo. Susog digdi, an sarong marhay na gibo nakabase sa kun mas dakol an nakikinabang  sa saimong gibo. Dagdag pa, marhay daa an gibo kun ini dai nagtatao nin kulog kundi ngani mas pinapapaurog an kaugmahan. Kun hihilingon, an gabat kan aksyon mayo sa maray o mabansay na intensyon kundi yaon nanggad sa mga kunsekwensya o epekto kan saimong gibo. Huli kaini, malain man an intensyon alagad mas dakula an epekto na mahray, masasabi sa katapusan na moral o etikal an saimong aksyon.

An saro sa pirming naiitaong halimbawa kaini iyo an kaso ni Robin Hood. Saro syang parahabon alagad an saiyang mga nakukua itinatao nya sa mga tios. Girumdumon ta man na an mga hinahabunan nin Robin Hood idtong mga mayayaman asin mga poderosong tawo na iyo an kawsa kan saidang pagtios. Kun hihilingon ini sa ibang sukulan na moral, salâ nanggad si Robin Hood dawa sain mong anggulo hilingon ta an paghabon, sarong krimen asin sarong daing dating gawi. Alaga sa Sistema kan utilitaryanismo, ini pwedeng akuon bilang sarong moral na gibo.

Kaya dakul an mga kritiko kan utilitaryanismo huli ta para sainda, an karahayan kan sarong gibo yaon na sanâ sa bilang o sa estadistika. Kun dakol an naugma, marahay; kun dakol an nakulugan, maraot. Mayo na daa ining pakilabot sa natura kan aksyon asin sa esensya kan marhay asin maraot. Dahil digdi, sabi kan mga kritiko, an sukulan na ini maninigo saná sa mga urig.

Si John Stuart Mill saro sa mga harigi kan tradisyon kan utilitaryanismo. Sinimbag nya an aksusasyon na an sukulan na ini pang-urig saná nanggad. Sabi nya, an problema yaon sa mga kritiko huli ta hinihiling ninda na an kaya sanáng kaugmahan kan mga tawo mga pang-urig sana nanggad. Para ki Mill, igwang mga klase nin kaugmahan na maninigo para sa tawo asin ini an dapat tawan nin duon. Digdi naging sikat an sinabi ni Mill:

“Mas marhay pang magin tawo na dai nakukuntento kisa magin urig na maugma; mas marhay pa na magin si Sokrates na dai mapauntok; kisa magin urig na tuninong.”

An tawo nanggad dai napapauntok sa paghanap nin malainlan na kaugmahan nya. Sya naghahapot, nagsisiyasat, nagrururip kan kahulugan kan buhay. Ini daa an kaugmahan na maninigo sa tawo sabi ni Mill. Arog ki Sokrates, an tawo nanggad kaipuhan na padagos na napupurisaw sa saiyang kamugtakan sa kinaban. An utilitaryanismong sukulan padagos na naghahanap kan mga mas urog na makakapaugma, na dawa ngani an idusay an sadiri para sa karahayan kan iba, ini nanggad sarong tunay na mabansay na gibo. Mala ngani ta para ki Mill, an ladawan kan tunay na sarong nagsusunod sa etikal na teorya na ini iyo si Kristo mismo.

Ano man daa an urig? An kaugmahan kan urig iyo na sya saná bahugon. Kaipuhan nya sanáng magparakakan, maghalat kagawon, kariguson, dangan maturog na sya. An urig ribaraw, kaya ngani sigeng ugik, kun sya gutom sana. Pag yaon na an kakanon, dawa sagmaw pa iyan, tuninong na naman an buhay nya. An sukulan kan maugmang urig iyo na sya mataba, ta gustong sabihon kaiyan, siya matibay magkakan.

Bako man gayod kasalan kan urig kun arog kaini an saiyang kaugmahan. Alagad balubagi sa dignidan asin kakayahan nin sarong tawo kun sya nagigigin garong urig. Ini an mga tawong maugik saná kun sadiring bahugan na ninda an nadadanyaran; kun sadiring tangkal na ninda an ginagaba. May mga tawong nagi-inurig sa paagi kan pagigin mga pararakakan saná nin sagmaw. Mga mayong pakiaram kun an saindang sinisiba mga rugrog saná kan mga bilyones na hinahabon sa sainda kan mga nasa poder. Dai nahihiling kan tawo na an kaugmahan arog kan sa urig an kudal kan tangkal na nagkukulong sainda huli ta an saiyang kaugmahan yaon saná sa paghagad kan sagmaw.

Dai ko ini malingawan. Kan nabubuhay pa si Nanay, sabi nya sako, dai ka na magparasurat kan mga tuyaw mo sa gobyerno. Dai ka na magpararibok; bayai na an iba na maggibo kaiyan. Makatakot ngunyan an panahon. Sabi nya, tama na iyan na igwa kang marahay na trabaho, may kinakakan kita tulong beses sa sarong aldaw. 

Iyo ito an saro sa mga pagkakataon na sinuway ko si Nanay. Sabi ko saiya, an lohika kan arog kaiyan na rason, lohika kan kaugmahan kan urig. Huli ta sa panahon ngunyan, mas marahay pa an tawong nagtataram bako saná para sa saiyang sadiri kundi para sa saiyang kapwa; mas kaipuhan an tawong yaon nanggad an buhay sa peligro dahil sa saiyang mga paninidugan. Dai kita nabubuhay bilang tawo sa pagdungkal na saná kan mga sagmaw sa makamurumundong katiwasayan na yaon sa tangkal.

Mas marahay an mabuhay bilang tawo na nariribaraw kun pasain an saiyang nasyon kisa magin tuninong na urig na naghahalat sanáng bahugon kan saiyang kagurangnan. Mas marahay pang magin Pilipinong dakol sanáng nahihiling na tuyaw, na rally sanang rally, kisa magin urig na naghahalat saná kun nuarin na sya ipapabakal naman kan saiyang lider. Huli ta tama nanggad: an kaugmahan kan tawo bakong siring sa kapanuan kan buhay kan urig.

.

Adrian Remodo
Si Adrian Vichozo Remodo nagtutukdo nin Pilosopiya sa Ateneo de Naga University. Sya man nagsusurat nin mga rawitdawit, saysay, asin mga akademikong papel manungod sa Pilosopiya urog na sa lado nin pulitika, katutubong kaisipan, etika, asin kontemporanyong mga pamimilosopiya. Mawot nya nang matapos an saiyang doktorado sa Pilosopiya sa De la Salle University-Manila. Sya tubong Lagonoy, Camarines Sur, alagad lampas sarong dekada nang residente kan Syudad nin Naga.

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

2 + 3 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan