Maapat na bulan na puon kan kita kilhagon asin yugyugon kan pankinaban na hilang na CoVid19. Gabos apektado. Mala ngani na dawa an mga makapangyarihan asin mayaman na mga nasyon garo sinapwakan nin malipot na tubig hali sa nanok na pagkaturog. Gabos na sektor kan komunidad nagsapo kan epekto kan pandemya na, haros baga ngunyan, nagpupuruon giraray kita sa pagtindog siring sa may hilang na pasiring pa saná pagkaumay, nagkukubug-kubog an tuhod, maluluya an mga kalawasan. Kun sain kita dadarahon kan agyat na ini, mayo pa nin malinaw na plano. Sa ngunyan, an importante iyo na kita makasalbar saná sa mga naglilihis na arualdaw.

Sa tahaw kan katibaadan na ini, nahiling ta an dai matatawadan na halaga kan mga eksperto. Yaon an mga ekonomista na namamaniobra kan dalagan kan kwarta asin komersyo tangani na dai kita dagos na magruro sa pagtios. An mga yaon sa medisina, syensya, asin teknolohiya igot man an pagsiyasat kan posibleng bakuna asin bulong sa lalong madaling panahon. An satuyang mga doktor, mga nars, asin mga yaon sa ospital iyo an satuyang panginot na pansangang sa hilang na ini. Dakol pa an pwede idagdag sa mga eksperto na ini na iyo an biyong sibot sa panahon ngunyan.

Bilang saro na hali sa disiplina kan Pilosopiya, iyo man hapot ko ngunyan sa buhay ko. Para sain an pilosopo sa panahon na ini? Bakong bago an hapot na ini. An Pilosopiya asin iba pang mga pag-adal sa humanidades hinihiling na mayo nin dakulang sirbi sa mga unibersidad asin sa sosyudad. Yaon an kadaklan sa paghanap nin kurso na mas makakatao nin kaginhawahan pan-ekonomiya. Asin mayo man gayod na sala man nanggad kun kita maghanap kaini. Siring man, kun mahihiling ta an mga pangyayari sa tahaw kan pandemya, dakula an satuyang pakinabang sa mga yaon mga nasambit ng pag-adal. Digdi man pirming sinusukol an mga yaon sa humanidades: ano an magiginibo kan pag-adal nin pilosopiya, pagrawitdawit, pag-arte, pagsurat, asbp.—bako saná sa ekonomistang paghiling kundi sa pangkagabsan na halaga sa sosyudad arog ngunyan na pandemya? 

Sa komunidad na an paghiling sa mga pilosopo iyo idtong mga balagbag magrason; idtong yaon sa kanto napaparainom asin kun may tama na, maski ano na saná an tinataram; itong sige saná an pandebate, an hapot ko sa buhay ko ngunyan iyo na para sain asin para kiisay ako namimilosopiya? 

An pilosopiya iyo an pagkamuot sa kadungunan. Isay an madunong na tawo? Sabi ni Aristoteles, sya idtong tataong magtimbang kan mga bagay susog sa tama nindang sukol. Halimbawa, an kabansayan kan pagigin maisog. An kulang sa isog, takot o talsot; an sobra sa isog, urag-uragon. An mabansay asin madunong na isog idtong yaon an pugol kan takot asin an ulyas kan urag-uragon. Yaon sa tahaw, sa tamang timbang, na ini an dunong. An paghanap kan timbang na ini iyo an dakulang gibo pamimilosopiya. 

Pàno daa kita digdi makakaabot? Dai daa ini maadalan sa sarong teyoretikal na pag-adal arog baga kan matematika o teyolohiya. An praktikal na ekspiryensya, an paghimo kan bagay mismo, iyo an paagi tangani nanggad maaraman an tamang timbang kan mabansay na gawi. Mayo saimong matukdo kun pàno an maging mabúot; kaipuhan mong maggibo nin mga bagay na ginigibo kan sarong mabúot na tawo. Tibaad makakua nin sanggatos puntos an estudyante sa pagsurat kun ano an katanusan, alagad dai buót sabihon na matanos na an estudyante. An katanusan yaon sa paghimo nin mga matanos na bagay mismo. Kun an pilosopiya iyo an paghanap kan tamang timbang, kun siring, an pilosopiya sarong praktikal na gawi. Kun an pilosopiya iyo an paghanap kan kadunungan na iyo an tamang sukol kan mga bagay, kun siring, an pilosopiya hinihimo mismo.

Yaon kita sa tahaw kan pandemya. Sarong dakulang agyat sa bilog na kinaban. Alagad an sa tahaw kaini, dakol pa kitang agyat sa satuyang komunidad na kaipuhan atubangon. Yaon an padagos na pagbalubagi sa mga katutuuhan sa paagi nin sistema kan mga trolls, an hayagan na paggamit kan poder kan mga nasa administrasyon para sa saindang mga katuyuhan politikal, an daing tapos na pagkaraw kan buhay sa mga nasa oposisyon, asin dakol pa. Kun an pandemya kan CoViD19 inaatake an satuyang salud, an hilang na binabariwas kan gobyerno asin kan mga galamay kaini minaatake kan satuyang dignidad, minaulug-ulog kan satuyang katalingkasan, minapaluya kan bugkos na minapasararo satuya bilang sarong kumunidad.

An gawi nin pilosopiya bakong katal sa kinaban. Ano an sirbi kan pag-urulay kan mga prinsipyo, mga konsepto, asin mga kaisipan na abang gagayon asin abang kikintab kung sagkod saná ini sa mga diskusyon sa mga entablado, mga babasahon saná sa mga dyurnal, alagad mayong sikad sa nangyayari sa satuyang kamugtakan? Aanuhon an mga termino na inaadalan sa mga orihinal na lenggwahe kaini kun an sarong pilosopo mayo nin boses na tuyawon, pakarhayon, yugyugon an kinakamugtakan nyang komunidad?

Ini an sakuyang simbag kun tano asin para kiisay ako namimilosopiya. An gawi nin pagpatarom nin isip, an pagparigmat kan paghurup-hurop, an pagpararom asin pagpahiwas kan mga paghiling iyo nanggad an mga armas kan sarong pilosopo. Bilang sarong yaon sa disiplina na ini, ako namimilosopiya huli ta kaipuhan kong makaambag sa pagpahiling kan mga pagsagin-sagin kan mga sistemang kuta na nakakatabang satuya gabos para kita maging marahay na tawo asin komunidad. Kaipuhan kong makisumaro sa mga tawo na buót pahiwason asin mas lalong palupadon an pag-isip asin pagkaaram nganing mas maabot an halangkaw na katutuuhan na mayo nin sistemang kaipuhan na likayan. Para sa sakuyang sadiri, para sa kapwa, para sa kumunidad nanggad ako namimilosopiya.

Siring sa pakilaban sa pandemya, an pilosopo igwa man nin magabat na agyat sa saiyang komunidad ngunyan. An magtaram nin igwa nin kadunungan sa tahaw kan sistematikong pagbari kan katutuuhan; an magtindog nin igwa nin isog kan buót sa panahon na an pagiging subersibo ginigibong krimen; an gamiton an tataramon nganing dagos na surugon idtong lalong iniipit sa laylayan kan kumonidad; an magin marigmat sa mga panbabalubagi kan mga nasa poder tangani sinda dagos na magkamkam nin kapangyarihan. Pira saná ini sa mga gibo asin katundan kan pilosopo ngunyan na panahon.

Ta kun an pilosopo yaon saná sa mga pulpito para sa mga haralangkaw na diskurso, para sain an kadunungan? Kun an pilosopo minapanday nin mga mabagsik na tataramon, an saiyang gibong tataramon iyo man saná an saiyang magiging kusog para an tataramon magin gibong pankumonidad.

.