Haloy na akong nag-irok sa nagkapirang darakulang syudad. Sa kahaluyan ko sa trabahong ginigibo ko, nagkapira naman na mga lugar an sakuyang nadumanan. Makunswelo ang maglakaw-lakaw sa mga manlainlain na mga syudad, na dai mo aram an tataramon o an ginagamit na surat. Misteryoso asin bago an gabos na bagay. An lambang kanto, posibleng may sorpresang naghahalat saimo, may interesanteng bagay na pwede mong iistorya pagbalik sa Pilipinas.

Alagad ibang marhay an sitwasyon pag nag-abot ka sa sarong lugar bilang turista o bisita, asin nag-abot ka bilang sarong trabahador o migrante. Kun nagka-edad ka sa Pilipinas, dakol na an kinatuudan mo na mga bagay, magin sa paghiro sa arualdaw, sa pakikibagay sa ibang tawo, o sa mga kakanon na paborito. An turista o bisita, pagkatapos nin sarong semana, uto na, balik na sa Pilipinas, sa naghahalat na maluto na may kasabay na adobo o pritong sibubog, o gulay na natong. Si trabahador, nawalat na sa sarong banwa na iba. Sya sarong estranghero, sarong dayo. Bakong kumportable.

May inaapod na culture shock. Ini iyo an nangyayari sa mga tawong dai natuod na mabuhay sa ibang lugar, asin nadidipisilan makibagay sa bagong kapalibutan kun sain sya napadpad. An pagkakaiba kan mga kultura, minsan mahiwas na maray. Maribong sa payo, asin nakakalula. Dipisil magkambyo, lalo na kung bakong preparado an sadiri.

Nagpupuun sa tataramon, na harayuon sa tataramon na kinatuudan sa Pilipinas. Minasabay pa an sistema nin pagsurat, na sabi ngani kan kahirakan sa Dyos na propesor kong si Rudy Alano, sa paghiling nya garo naggugumulan na mga alulunti. Dai mo nanggad maintindihan. Kun siring, pàno mo maaaraman kun sain ka maduman? Iba na ngani an mga letra, iba pa an mga numero. Swerte na sana kun si napadumanan mo may aram na Espanyol, ta maski parapapànuhon, dakol kitang nasubli na tataramon. Kayang-kaya tang magbilang nin “uno, dos, tres, kwatro”. Lalo na garo sa mga kaakian ngunyan nag nagparadaralan nin Dora the Explorer ta natukduan nin Eespanyol.

Dakulang maray an kinaban. Pahingurag an mga lugar na nangangaipuhan nin mga trabahador, na kayang-kayang itao kan Pilipinas. Dai maabot kan isip ko kun paano nakakayanan kan mga kahimanwa ta na mabuhay sa mga lugar na minsan harayuon talaga an dalagan nin buhay, sa buhay ta sa Pilipinas. Pàno natatagalan kan mga Pilipino sa Norway na magtyaga na dai magkakan nin maluto? Pàno nagbabakal nin sepilyo, toothpaste, sagkod pasador sa Turkey, kun sain mayo kan mga pamilyar na mga brand na yaon sa mga tindahan ta? An urog pating maugma, o makaurag, ta sa ibang nasyon, iba-iba an namit kang toothpaste, saka iba an parong kan sabon saka shampoo. An Pilipino, dai mauuntok pag nag-agi na an duwang aldaw na dai nagkakarigos. An pagmati ta, mapulot na an satuyang mga singit, asin naglalana-lana na an satong anit. Sa tahaw kan tag-nyebe, maski anong lipot sa luwas o laog kan harong, mapa-init kita nin tubig para makakarigos. Dai ta pa ngani pig-uulayan si pagbalon nin tabo, para sa paghugas nin lubot. Si mga Pilipino lang garo an dai nagdaralagan sa mga tindahan digdi sa Estados Unidos para mag-stock nin kadakol na toilet paper saka paper towel. Tuod man baya kita maghugas nin lubot saka maggamit nin trapo. Sayang kan kamisa na may labot. Pwedeng pampahid nin naula na kape. Tipid pa.

Pero bakong suba-suba an culture shock. Kun mayo kang bistadong kababayan na matukdo saimo kan mga diskarte, mamumundo ka sa sitwason mo. Dai ka tuod sa pagkakan. Magigirumduman mo si namit kan ginutaan. Iba man po an klase kan sira sa ibang parte kan kinaban. Sa mga malipot na dagat, mayong sibubog, urog nang mayong turingan. Bakong gabos na lugar sa kinaban nagkakakan maluto. Dapat matuod ka magkakan tinapay saka patatas. Sa dakol na parte kan kinaban, bawal an magkakan nin karneng urig. Sa dakol na parte nin kinaban, dikit sana an Katoliko. Minsan, urog na sa Middle East, bawal pa an ibang relihiyon, apwera sa Islam. 

Pero makusog talaga an buót kan Pilipino. Kun bako man, dinadaog an supog asin takot kan determinasyon na magdiskarte para makatabang na maparahay an buhay kan saindang pamilya, o an saindang sadiri. Kaya sa gabos na mga Pilipino na nasa luwas kan Pilipinas, ako minasaludo. Asin pinapangadyi ko na lugod, abuton ko an panahon na an mga Pilipinong nagbibyahe sa manlainlain parte kan kinaban, mga turista na sana, na pagkatapos nin pirang aldaw, malupad pabalik sa naghahalat banwa.