An sabi duman sa pelikulang Dangerous Liaisons “That which you cannot have, you cannot resist”.

Kan si huring eleksyon, nag-abang na naman an mga tawo sa pagbutwa kan mga indibidwal na muyang magdalagan para sa mga elehidong posisyon kan gobyerno. Natural, yaon si mga sikat na pangaran kan mga nakapwesto nang dati, si mga aki o agom o herensya kan mga pamilyang prominente sa pulitika, si mga bantog na artista, asin si mga dai man lamang kabiribisto, na tulos nagigin ugat nin kantyaw asin daing pundong kangingiritan kan kadaklan. Dakol sa mga tawong ini, sinsero man nanggad sa saindang kagustuhan na magsirbi, pero talagang mayong kakayahan na magpadalagan nin kampanya sa enterong Pilipinas, an iba man, risang medyo hararom an problema—apudon ta na sa honestong termino na luki-luki.

Girumdom ko si sarong tawo na gustong magkandidato, saro sa mga promisa nya, gigibuhon daa nyang “four seasons” an klima kan Pilipinas. Sigurado ako, dai pa sya nakalagbas sa prontera kan Pilipinas. Pero sabi ngani, “That which you cannot have, you cannot resist.”

Dipisil an buhay sa mga lugar na nagni-nyebe [may snow]. Pagkatapos kan mga bulan kan tag-init, madali na an sirang kan saldang. Alas kwatro nagpupuon an diklom. Bagsak na an mga dahon kan mga kahoy. An daga nagtatagas na sa paglipot kan mga banggi. Si mga dating kakahuyan na huna mo kadlagan, garo puro na panggatong. Dàbing naghahaloy an panahon kan taglipot, naghihibog man ang sulot na gubing. Mag-abot man an nyebe, igwa ka na dapat gwantis na mahibog, duwang patong nin jacket, mahibog na pantalon, pang-irarom na mahibog, tahob an intirong bitis, pang-malipot na medyas—kadakol sanáng bado!

Pag nahihiling kan mga yaon sato an mga litrato kan mga magurang o tugang o pinsan o maku-ina na yaon sa nyebe, an nahihiling ta saná, idtong pagkaputi kan kapalibutan. Dai ta maisip kun anong klase an kadipisilan kan magsulot nin patung-patong na mga bado, para makaparitrato sa luwas. Dai ta naiisip na puon Oktubre sagkod Abril—anom na bulan!—pag pina-andar na an pa-init sa harong, dai na yan pupunduhon. Iyo tabi, mayo nang untok an pagdalagan kaini.

Nasa katahawan nin kaglipot kan inot kong nabisto si Ditas. (Lintian na lawig kan pasakalye!) Dai nya ako nabisto. Dai nya ako nadangog. Dai nya ako nahiling. Dai nya aram kun yaon kami sain. Kun aram man nyang nasa ospital sya, baka dai nya aram kun sain na ospital idto.

Haloy nang nasa ospital si Ditas kan inabutan ko sya. Na-istrok sya kan nakaaging pirang bulan. Puon kaidto, an kamugtakan nya iyo na an sinasabi kan mga doktor na sa tataramon na Ingles persistent vegetative state. 

May edad na si Ditas. Sa pag-estimar ko, harani na sya sa setenta anyos. Mayo syang papel sa Estados Unidos. Nagtrabaho nin nagkakapirang taon. Sinuportahan si saiyang pamilya. Inabot lang nin dimalas, na na-istrok mantang nasa luwas kan Pilipinas. Swerte nya na may marhay syang mga ka-amiga na iyo man an nag-apod nin tabang kan narisang may namatian sya, pero huri na kan nag-abot si ambulansya. Malain na si danyos sa saiyang salud. Nabuhay sya kan mga makina kan ospital. Saro sya sa pinaka-enot na binisto ko na Pilipino.

Sobra pa sa anom na taon sa ospital si Ditas. Saru-saro, si mga amiga nya na nagbibisita saiya, luway-luway na nawara. Siguro napagal naman. Siguro nagluya naman ta pareho nya man na nagka-edad na. Binibisita ko sya paminsan-minsan. Hinihiling ko an kamugtakan nya. Inaaram ko kun nagkaigwang pagbabago sa saiyang salud, o sa saiyang brain function. Sobra sa limang taon si pagbalik-balik ko saiya. Mayo lamang pagbabago sa estado nya. 

Dai nagsakit si Ditas. Malinig sya pirmi. Maski nakahigda sya nin anom na taon, dai naglugad si lawas nya. Mabuot si mga nars na nag-asikaso saiya. Dai sya napabayaan. Iyo ini si pirmi kong binabareta sa mga aki nya. 

Sa katahawan kan pandemya sa lugar mi, nagdagos na man naggad na nagbutas sa saiyang presensya sa kinaban si Ditas. Nakaagi na si panahon nin taglipot, asin nakaluwas na si mga lumbod kan mga kahoy asin tinanom. Sa puntong idto, naisip ko, dimalas na naman si Ditas. Mayo akong maginibo. Dai ako makaluwas sa harong. Dai ako makapa-misa para sa saiyang kalag. Dai pwedeng dumanan asin pangadyian si saiyang bangkay. Sa sakuyang apartment, nagsulo na lang ako nin kandila para sa memorya nya, asin su iba pang mga Pilipino na binawian kan panahon na idto.

Nag-agi si Ditas sa kinaban na ini, na naggira man si saiyang bitis sa nyebeng naghulog hali sa langit. Pero, siring sa gabos na tawo, si gira nya, sa kahaluyan kan mga aldaw asin bulan, nawara naman saná. Natada na saná an mga rekwerdo nya sa saiyang pamilya, asin kan mga tawong kaiba nya sa syudad na napadumanan nya, na kun sain minsan sigurado ko, nagpalitrato sya sa tahaw nin mga bantog na rebulto asin edipisyo.

Nagtunaw na an nyebe. Pagkatapos, nagsubang na si mga burak.

.