Taon 1968, primero akong nakaabot sa Naga haling Virac, Catanduanes. Kaibahan ko an salutatorian mi sa Grade 6, ta makua kami nin eksaminasyon para sa sarong iskolarship. Maating syudad ang inot kong impresyon sa Naga kan mahiling ko an malumot asin malamok na salog na inaagihan palan kan Fluvial Procession pag pyesta kan Birhen kan Penafrancia. Nagbago an impresyon na iyan pagkatapos nin onseng taon.

Taong 1979, nagbalik ako sa Naga hali sa Davao. Ako an Department of Health (DOH) Program Coordinator kan Urban Nutrition asin Nutritionist-Dietitian-in-charge kan Nutrition Rehabilitation Ward kan Davao Regional Hospital na ngunyan Southern Philippines Medical Center na. Garo nag-iba na an komunidad na nahiling ko. Digdi palan an magiging residensya ko puon sa pag-agom sagkod sa pagretiro ko pagkatapos nin 36 na taon sa serbisyo sa gobyerno.

Bilang sarong nutritionist-dietitian, asin bilang myembro kan Regional Nutrition Technical Working Group asin Regional Nutrition Evaluation Team, sobra an pagmakulog ko sa salud asin nutrisyon kan mga kaakian asin mga ina, urog nang an Bikol an saro sa mga rehiyon sa Pilipinas na pinakadakol an kulang sa tamang timbang asin sa tamang langkaw kan mga aki—nagkaklase na man an mga ini o dai pa. An marhay na bareta, sa laog nin lampas sampulong taon, an lokal na gobyerno kan syudad kan Naga an nagin modelo sa marhay na implementasyon nin Nutrition Program sa bilog na Rehiyon Bikol.

Masasabi kong sa kagabsan, mabaskog na komunidad an Naga sa lado nin nutrisyon. Alagad an malnutrisyon inaapod ta na multifactorial o dakol an dahilan. Pag napabayaan, o kaya nagkulang kita sa saro sanáng aspekto,maaapektuhan nanggad an salud asin an pagkakan kan mga kaakian. An kulang sa langkaw kan mga aki, o stunting, an porma nin malnutrisyon na pinakadakulang problema ngunian sa Pilipinas asin sa Rehiyon Bikol.

Dakula an epekto sa productivity kan sarong aki na stunted pag dakula nya o pag-abot nya sa adulthood.

Sagkod ngunyan, maski nagretiro na ako, padagos kami sa implementasyon kan Early Childhood Care and Development – First 1000 Days Program kan gobyerno tanganing malikayan asin mainaan an kaso nin stunting. An prayoridad kan programang ini iyo an mga bados asin mga aki na dai pa nag-duduwang taon o mantang na nasa tulak pa kan ina—9 na bulan o 270 aldaw sagkod 2 taon o 730-1000 aldaw.

Sa pagselebrar kan 2020 Nutrition Month, an tema iyo an “Sana Tall, Sana All, Iwas All Din, Covid-19.”

Sa paaging ini matatawan nin pokus an mga aktibidad na pang-nutrisyon kan mga nasyunal na ahensya, lokal na gobyerno, pribadong ahensya, asin mga komunidad. Sa pagresolbar kan problema asin an pag-ataman kan mga aki, kaipuhan an pakisumaro bako saná kan mismong mga pamilya kundi pati an tabang kan Simbahan asin kan bilog na komunidad. Sabi ngani sa Ingles, “It takes a tribe to raise a child.”

Sa panahon nin pandemya, nahiling ko sa Saradit na Kristyanong Komunidad (SKK) na programa kan Simbahan an mas dakol an pangangaipo, duman ko man nahiling an dakol na apektado nin malnutrisyon asin stunting. Dakol na grupo nin tawo ang nangangaipo alagad nakikiulay ako na inuton ta an pangangaipo kan mga aki.

Basahon ta an quote na ginibo ni Gabriela Mistral, sarong Nobel prize winner hali sa Chile. Binikol ko an saiyang sinurat:

“Ngunian” an Saiyang Pangaran

“Dakol na kitang naginibong mga karàtan asin mga salâ,
Alagad, an pinakamaraot tang krimen iyo an magpabaya sa mga aki,
magpabaya sa burabod kan buhay.
Dakol sa mga bagay na satong kaipuhan an makakahalat.
Ngunyan an saiyang tùlang pinuporma,
An saiyang dugo ginigibo,
Asin an saiyang mga panggimati pinapapusog.
Dai kita saiya makakasabi na ‘saaga,’
Ngunian an saiyang pangaran.”

Bakong atyan o saaga na, kundi, ngunian na!

.