Sa inot na kolum ko digdi sa Magbikol Kita, nainot ko nang sinabi na sa panahon kan CoViD19, huli ta dai ta nanggad masarigan nin biyu-buyo an mga ahensya kan gobyerno pag-abot sa tama, magkakanigo, saka kaipuhan na impormasyon, kaipuhan nanggad na kita mismo an maghinguwa na panuon an satuyang mga sadiri nin impormasyon na makakatabang sato na malampasan an peligro kan pandemyang ini. Kita an magibo nin mga paagi tanganing mapatarom saka mapakusog ta an satong komunidad sa pagsabat sa katibaadan. Ini man ngani an saro sa mga pangkagabsan na katuyuhan kun tano yaon an Magbikol Kita.
Alagad dai ta hunaon na bako sanáng pandemya an satuyang magigin problema ngunyan.
Dai ta hunaon na, sa tahaw kan mga kadipisilan kan panahon na ini, urog pa kitang papasakitan kan gobyerno sa satuyang mga pag-agrangay tanganing maitulod an pangkagabsan na kapakanan. Yaon an pagpasakit sa mga institusyon kan midya, yaon an tuyong pagpatuninong sa mga paratuyaw, dawa ngani an pagtuyaw lehitimo. Sa huring bilang, dawa may problema sa CoViD19, an mga biktima kan gyera sa droga padagos na nagdudugang. Idagdag ta pa an mga tawong nasa poder na dai man naninindugan sa mandato kan posisyon o katungdan na kinakaputan, kundi nagsusunod saná—na garo mga idong sunod nin sunod—sa saindang among sa palasyo.
An gabos na pagringis na ini minasirang hali pa man palan giraray sa ideya na igwa nin sentral. Dawa ngani si Duterte taga-Dabaw, nasa Manila man giraray an ubod kan kapangyarihan. Kaibahan na digdi an kapangyarihan kan nasyunal na pagkasabot. Dawa an trolls, sentralisado.
Hain an lugar kan mga rehiyon? Hain an lugar kan kaisipan rehiyunal?
Hapot ko ini mantang sa likod kan sakong agimadmad nadadangog ko an makasadiring suhestyon ni Lray Villafuerte na nagtataram—syempre sa Tagalog ta lawi, haros dai man tatao mag-Bikol—na ipabakal na saná kan mga Lopez an isinaradong ABS-CBN.
Uya an oportunidad para sato. Nagkataon saná na binuksan ta an Magbikol Kita sa panahon na ini, alagad iyong gayo ini, para sako, an pinakamarhay na panahon tanganing punan ta an ideyasyon (ideation) sa Bikol. Digdi minalaog an oportunidad kan satuyang pagigin multilingual, huli ta minaluwas na an poder ngunyan danay na sentralisado, yaon sa Manila. Kun siring, an pagtuyaw, minarhay na gibuhon ta nanggad na multilingual. Kun kita magkakasararo sa pagsabat sa ringis asin kawaran nin hustisya kan estado gamit an manlainlain na tataramon kan Pilipinas puon sa Ivatan sagkod sa Bahasa Sug, sa pagkadakul-dakol kan mga tataramon, sa Bikol pa saná, sa Boinën (Buhinon) pa saná, hilingon ta kun dai sinda magtarambling saka magkariribong
Sa panahon na biyong pinapatuninong an mga namamanwaan sa pagribok huli ta lapa saka nangunguriyat an bata kan gobyerno nasyunal, dakula an papel kan tataramon para sa artikulasyon kan satuyang mga inagrangay. Dakula an papel—asin oportunidad—kan pagkaigwa ta nin kadakulon na mga tataramon para tarugón an Anti-Terror Act. An satuyang mga opisyal—elehido man o dai—iringgles nin iringgles dawa sarala an gramatika dangan puro saná “um” o “ah.” Di gamitan ta nin Bikol—manlainlain na Bikol—asin sa siring na paagi madisimular an pagsagap asin pagsabot. Tutal an data processing pirming nasa banyagang tataramon, kun bakong Tagalog, an default. Sa siring na gawi, mapapakusog saka mapapalinaw ta an satuyang mga kurahaw.
Huli ta dai tinatawan nin magkakanigong atensyon an papel kan tataramon sa pagtugdas kan nasyon, dakula pa an lugar kan multilingual na kamugtakan tanganing gamiton ini tanganing urog tang pakusugon an sadiri ta. Magayunon isipon na sa napapalain asin mahalagang pagkakataon an pagkaigwa nin kadakulon na tataramon pwedeng magpakusog asin magpapusog sa pagkakasararo kan bilog na nasyon.
Sa panahon kan CoViD19, naekspiryensya ta an pagtarabangan kan manlainlain na mga tataramon kan Pilipinas—sa paagi nin mga boluntaryong translators—tanganing magkaigwa nin sasarong mensahe nin kaligtasan, paglikay, pagpakusog nin lawas, pagpatarom nin pagkasabot tanganing malabanan an pandemya. Pwede ta man ining gibuhon sa pagtulod kan satuyang mga karapatan. Tataramon man giraray an satuyang panlaban.
.
0 Comments