Friday, March 29, 2024, 8:16am

An pagtanom asin pag-ataman sa sadiri sa panahon nin pandemya

Published on Sunday, August 30, 2020, 3:23pm

Daing gayo namalisyahan alagad sarong pagpuli sa pagbuhay saka gawing katutubo kan pagtanom an itinulod kaining pandemya sa satuya. Kan pagpuon kan lockdown, maski ngani sagkod ngunyan, maririsang an saro sa mga gibo kan kadaklan na tawong minapasirip sa social media iyo an saindang pagtanum-tanom. Tinanuman nin kun anong mga gulayon an mga bakanteng loteng nakatiwangwang sa likod o kataid kan saindang harong, an iba man sa mga pasô na ibinugtak o ikinalay sa saindang balkonahe. Kinahiligan man an mga ornamental na pananom asin masitas, na bako naman nganing bago. Nagirumduman ko lugod an sakuyang ina na sa lambang pagkaaga kinakaulay pa an saiyang mga orchids mantang kinakarigos nya kan ihi sa irinolang dinugnuan ni tubig . 

Sa mga propesyunal an pagtanum-tanom parte saná kan buhay na hugop-hugop pagretiro ta, urog na kun yaon sa syudad an istaran, dai man makasustinir nin pambuhay sa arualdaw an mga gulayon sa masitera. Buót sabihon kun bako nang dahil sa hanapbuhay, sa lado gayod nin katrangkiluhan kan buót na minamawot, lain sa pagparakayod sa trabaho, an tinataong kapanuan kan pagtanom. Sa pag-ataman gayod nin pananom igwang natural na katuninungan kan isip, o baad kaya mas nagsagom na sa mga gurang an sinabi sa banal na kasuratan na huli ta gikan sa daga kita gabos hinaman, sa daga man giraray kita mabalik sa kagadanan. Tibaad kaya an pagtanom mismo sarong gawi man nin pag-ataman sa sadiri asin natural na nagdudulot nin kabaskugan kan isip asin buót. Napapabilang gayod an pagtanum-tanom sa mga recreational activities na sinambit ni Nepthaly Botor tanganing mapadanay an baskog-isip.

Alagad an bagong coronavirus na nagtanyog kan bilog na kinaban an nagpagimata giraray sa pinakatubong halaga kan pagtanom. An soberanya sa pagkakan (food sovereignty) an ugat na katuyuhan kan pagtanom, kun kaya siring kan sabi ni Kalamaoka’aina Niheu, sarong doktor sa salud asin katutubo sa Hawaii, kinakaipuhan kan gabos na katutubo sa bilog na kinaban na magpuli sa saindang katutubong dunong asin syensya na nagdudulot nin katalingkasan asin soberanya alagad dai nanlalapas kan daga. Mala ta iyo ini mismo an ginibo kan mga tawo sa kinaban pag-abot kan pandemya. Gabos man kaya kita katutubo, iyan kun an buót sabihon, katutubo sa kinaban.

Dawa ngani an pagkakan nin bunga, dahon, o gamot nin mga pananom pa man giraray an ginigibo ta sa arualdaw nyatong buhay, nalingawan ining tubong kakayahan kan maski siisay man na magpatalubo nin pananom para sa saiya mismong pagkakan. Dahil ini ta napasairarom kita kan poder (power) na nagpapadalagan ngunyan kan bilog na kinaban, huli sa globalisasyon, na iyong gayo an sabay na nagdara kan virus asin sabay na hinumâ mismo kan virus na ini.

An teyorya kan Pranses na pilosopong si Michel Foucault (Fokow an pakasayod) an maninigong gamiton bilang patugmadan kaining pagkasabot. Siring sa sarong makinarya, an poder susog ki Foucault, iyo an nagpapadalagan kan sosyudad asin relasyon pantawo sa bilog na kinaban. An poder iyo an may kapot kan buhay asin kagadanan nyatong mga indibidwal huli ta hinuhurma kaini an satong pagkayaon sa kinaban urog na sa lado nin ekonomiya asin pulitika. Mayong lalawgon an poder na ini, mayong sasaro saná an may kagsadiri, alagad pwedeng magamit urog na kan nakakalamang huli sa posisyon, kwarta, asin impluwensya. Dai ngani ini nahihiling asin an kadaklan mayong malay sa palakaya kaini. Maski ngani si Foucault dai man nagtaong solusyon kun pàno makatalingkas sa poder huli ta sa saiyang panànaw iyo ini mismo an nagsasalapid kan relasyon pantawo.

Alagad an pinag-igutan nyang siyasaton iyo an sarong gawing inaapod kan mga suanoy na Griyego asin Romano na epimilea houtou o pag-ataman sa sadiri sa mga manlain na aspekto kan buhay pamamanwaan ninda kaidtong panahon. An pag-ataman kaya sa sadiri iyo an gibo nin kusang pagbuot kan sarong indibidwal na gamiton an poder sa paghurma kan sadiri. Alagad an kadipisilan na dara kaini iyo an paghiro sa manlain-lain na lado kan buhay katakod an saiyang kapwa uyon sa kumpas kan panahon o kairos kun sa termino kan mga Griyego. Sarong katuyuhan kan pag-ataman sa sadiri an maninigong paggamit kan mga kasiraman (pleasures) sa tamang gawi, tamang sukol asin tamang panahon na nagbubunga nin karahayan sa salud, magayon na relasyon asin pusog na banwaan. 

Sa satong tataramon an ‘kasiraman’ dara tulos an imahen kan pagkakan huli ta bago pa man yan gamiton bilang metapora kan iba pang namamatian kan hawak, an dila an literal na kaghusga kan nananamitan na siram sa pagkakan. Mayo pang konsepto kaidto an mga Griyego kan digta nin kasalan na gikan sa Kristyanong doktrina alagad malinaw na sainda an pagkasabot na an salà, bunga kan dai pag-ataman o paltos na pag-ataman sa sadiri. An siram iyo an kalidad kan pagkakan na natural na nanamitan kan satong mga dila. Nadigtaan nin karatan an siram ngunyan na panahon huli sa mga tawong sige sanang pasiram-siram gikan sa mga hinabasan sa ibang tawong dai na nakakanamit nin masiram na pagkakan sa arualdaw.

An ‘siram’ asin ‘pagnamit’ nagdadara giraray satuya sa tubong katuyuhan kan pagtanom huli ta an pagkakan an nagtataong buhay. An pagtanom sarong pagpuli sa daga asin sa kumpas kan panahon. An pagtungtong, pagkapot asin pagdugkal giraray kan daga an sarong dalan sa pagpangataman kan satong sadiri sa tahaw kan mga poder na nakaabang pirmi na agawon an satong soberanya sa pagkakan. An pag-ataman sa sadiri na yaon sa gibo kan pagtanum asin pag-ataman nin pananom sarong kusog pulitikal, sa tubong kahulugan kaini bilang pag-ataman kan buhay pantawo sa banwaan huli sa pagbalik mismo sa radicus o sa ugat, sa daga, kun sain nagtatalubo an buhay. Sarong kusog ining nadudukayan kan buót huli ta nakagamot mismo sa buhay, asin nagtataong buhay, siram, kabasugan, asin kapanuan sa arualdaw.

Dai ko saná aram kun nagtanum-tanom man si Foucault alagad an pag-ataman sa sadiri na saiyang sinusod pa sa mga suanoy na Griyego sa paghuna ko ginigibo ngunyan kan sakong agom mantang sinusurat ko an pyesang ini. Sa saiyang pangamot na magbuhayon nin mga pananom, luway-luway na rinaralain sa mga masitera an mga napatambo nyang mga strawberry na ibabarter nya naman sa mga amiga niya nin ibang klaseng pananom sa saiyang koleksyon. An pangamot na nagpatambo sa saiyang mga pananom an siring na pangamot na nagluluto kan samuyang kakanon sa arualdaw, nag-aataman kan aki, nagpapakarhay asin nagpapagayon kan harong susog sa saiyang kabutan. Dai kaipuhan bayadan, dai man ngani ipinagsusuriyaw kun gibong pagkamuot o bako, basta kun anong buhay an nahihiling nya sa pananom iyo man siring an mawot niya sa saiyang harong. Mabaskog na mga pananom asin mabaskog na harong.

.

Victor John Loquias
Si Victor John Loquias sarong Propesor sa pilosopiya, paraadal sa lado nin mga katutubong kaisipan, pilosopiya nin edukasyon asin critical theory.

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

4 + 5 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan