Tuesday, October 08, 2024, 2:04am

An pamamanwaan bilang paglampaw sa pulitika kan sadiring-tawo pasiring sa pakikipagkapwa-tawo

Published on Sunday, September 27, 2020, 5:01pm

Sa ngunyan na panahon an “banwaan” pwedeng magtukoy sa munisipalidad, sa syudad, o sa nasyon depende sa pakahulugan kan nagtataram.  Alagad sa sakuyang pagkasabot an banwa, dai saná nagtutukoy sa lugar kun sain ginigibo an mga manlain-lain na kasibutan kan tawo kundi sarong konsepto nyatong nagsasayod kan kaburunyugan nin mga “kapwa-tawo.”  

Susog ki Zeus Salazar an banua iyo na daa an tubong yunit pampulitika kan mga katutubo kaidtong panahon na ngapit inapod na pueblo kan mga Kastila, mantang an barangay kinukumpunir saná nin mga kapag-arakian. Kun totoo ini, an literal na pagpasiring sa banwaan sarong pagluwas sa barangay tanganing magduman sa banwaan kun sain yaon an mga ibang tawo, alagad kapwa igwang mga kasiributan na bako sanáng para sa saindang mga pamilya o kapag-arakian.

Sa tabang kan mga mauunambitan kong mga parasurat buót kong ibiklad an pagkasabot na “an pamamanwaan sarong paglampaw sa pulitika kan sadiring tawo pasiring sa pakikipagkapwa-tawo.” Ginagamit ko an terminong “paglampaw” sa duwang gawi susog sa kahulugan kaini sa sakuyang kinagimatan na linggwahe sa Rinconada. An inot bilang sarong paghali sa harong nin daing purupaaram asin kadalasan sinasabing gibuogibo kan mga layas na aki. An ikaduwang kahulugan iyo an “nauurugan”, “linalangkawan” o “linalampasan” na iyo an mga kapantay kan “linalampawan”. 

An inot na kahulugan kan paglampaw sarong maninigong pakahulugan sa pamamanwaan kun sain an kusog kan pamilya asin sadiring-tawo iyo an nag-uulang sa pamamanwaan mismo. Mantang an ika duwang kahulugan an naglaladawan kan dapat na magin lugar kan pakikipagkapwa o paglingkod sa kapwa bilang mas urog, mas halangkaw asin mas mahiwas na relasyon pantawong yaon sa pamamanwaan.  Nakaangkla an pamamanwaan sa pakikipagkapwa.

Urog kahalaga an inadalan ni Adrian Remodo asin isinurat niya sa Bikol Studies mapapadapit sa pulitika kan sadiring tawo na iyo an pwede mananggad na tukuyon bilang ugat kan oligarkiya sa satuyang banwaan. Sayod na maray sa “sadiring-tawo” an kakayahan kan sadiri na mansadiri. An apelyido asin relasyon sa dugo an kapital kan sadiring tawo. Iyo ini an rinaranihan sa mga panahon nin pangangaipuhan, alagad an karibay kaini iyo an pagbalos sa oras nin pagtubos kan kautangan sa buot. An dai pagbalos garo sarong makuring kasalan kan kasadiring-tawo kun sain pagtakwil sa pagigin kaayon sa kapag-arakian an kapadusahan, pasiring sa pagigin “ibang-tawo.” An “ibang tawo” iyo an nagsasapo kan byolensya kan sadiring tawo, huli ta siya an dai kaayon, siya idtong yaon sa luwas kan sakop kan sadiring tawo. An mentalidad kan “sadiring-tawo” iyo man daa an yaon sa likod kan pagdanay kan pagkabaranga kan sosyudad sa mga “dakulang-tawo” asin mga “sadit na tawo”. An dakulang-tawo iyo an mga pamilya kan mga mayayaman, mapoder, mahiwas an mga kadagaan asin halangkaw an inadalan, mantang an mga “sadit na tawo” iyo idtong mga mayong boses sa banwaan, mga mayong pagrogaring, asin mga kapag-arakian kan tumatawo o sa madaling sabi, mga “ibang-tawo”. An mga dakulang tawo an mga nagdadanay sa lado nin pulitika huli ta pinagpapadanay man sinda urog na kan mga kasadiring-tawong nakikinabang man kan poder asin benepisyong dara kan pwesto sa gobyerno kan saindang kasadiring-tawo. 

Haros iyo na ini an dai maburubakling kinatudan sa pulitika bako lang sa Bikol kundi sa manlain na runa kan Pilipinas. An padagos na pagsarig kan mga tawo sa prinsipyo kan “sadiring-tawo” iyo an yaon sa likod kan makanos na imahen kan pulitika sa Pilipinas. Nakagamot man digdi an kurapsyon, pagtios kan kasaraditan, asin kakulangan nin oportunidad kan mga ibang tawong iyo lugod nin igwang kakayahan na manungdan. An dinastiya sa pulitika kan mga puruparehong pamilya iyo an makusog na patunay kaini na, kun sa tataramon ni Lukas Kaelin (2012), naglaladawan kan “makusog na pamilya alagad maluyang estado” sa Pilipinas.

Mawot kutang tubuson ni Remodo an mga mararahay na gawing nagpupuon sa mga magkakasadiring-tawo arog kan pakikidumamay asin pagmamakulog tanganing magin pundasyon pasiring sa “desentralisasyon kan pulitika kan sadiring-tawo” o pagpahiwas kan sakop kaini sa bilog na nasyon na igwang agimadmad sa karahayan kan kagabsan. Sa sakuyang pagkasabot, dai kayang itao kan konsepto kan “sadiring-tawo” an kahagadan kan pagkapantay-pantay huli ta intirong nakagamot yan sa “sadiri” asin “sakop” kan sadiri. Pwedeng nagkaigwa man nin kamawutan para sa karahayan kan kagabsan an mga minadalagan sa pulitika alagad sa katapusi, dai man giraray sinda nakakasayuma sa tentasyon o mandato asin dikta kan pamilya asin sadiring tawo. An kaipuhan iyo an “maglampaw” sa harong kan pamilya asin sadiring tawo. An dai maaku-ako kan sarong tawo iyo an mahiling na an saiyang kasadiring-tawo mismo, naglilingkod sa “ibang-tawo”. An paglingkod sa “ibang-tawo”, si mga yaon sa luwas kan “sadiring-tawo” an kapinunan kan pamamamanwaan. Sa banwa, bako sanang sadiring tawo an nag-iirok kundi, asin labi pa kayan, an mga kapwa-tawong kahimanwa. An prinsipyo nin “kapwa-tawo” iyo an maninigo tanganing baguhon an lalawgon kan pulitikang nakasarig sa “sadiring-tawo”. Naglalampaw an sarong namamanwaan sa saiyang mga sadiring-tawo huli ta an halaga kan “kapwa-tawo” lampaw mismo sa halaga kan “sadiring-tawo”.

Dakulang tabang an pagkasabot na inihiras ni Virgilio Enriquez (1992) sa katutubong sikolohiya mapapadapit sa pagkasabot kan “kapwa”. Susog sa saiya yaon sa tataramon na “kapwa”an kahulugan kan pagmidbid kan kahiras na identidad kan pagigin tawo. An nahihiling kan sarong tawo na ginigibo kan saiyang kasadiring-tawo na paglingkod sa ibang-tawo, sa katunayan sarong gawi nin pakikipagkapwa. 

Susog man ki Rainier Ibana sa saiyang pag-adal kan mga prinsipyo kan mga Pilipinong rebolusyunaryo laban sa mga Kastila, an “kapwa” iyo an nagin patugmadan kan mga Katipunero kaidto tanganing pahiwason sa saindang imahenasyon an abot kan pagigin katutubo bilang sarong nasyon. Dugang pa ni Ibana an pagmidbid na ini kan nasyon bilang katutubo maninigo naman na pahiwason sa konteksto ngunyan kan miski si isay sa bilog na kinaban huli ta gabos man kita nagtalubo digdi sa parehong kinaban na nagtataong buhay sato. 

An kakayahan na ining maghiwas kan abot kan katutubo lampaw pa sa nasyon dara mismo kan konsepto kan “kapwa-tawo” kaya an pamamanwaan dai nanggad nakukudalan. Kun sain yaon an satuyang kapwa yaon man an kahagadan kan pakikipagkapwa, an kahagadan kan pamamanwaan.

.

Victor John Loquias
Si Victor John Loquias sarong Propesor sa pilosopiya, paraadal sa lado nin mga katutubong kaisipan, pilosopiya nin edukasyon asin critical theory.

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

10 + 13 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan