Saturday, April 27, 2024, 8:30am

An paratukdo

Published on Sunday, August 23, 2020, 7:56pm

Ngunyan na panahon, an paratukdo iyo an siisay man indibidwal na yaon sa propesyon kan edukasyon. Sya an nag-adal kan mga kaaraman na kumpwesto kan saiyang partikular na disiplina. An ibang paratukdo minsan imbwelto pa sa research tanganing urog pang mapahiwas an mga kaaraman, mas mapararom an mga dati nang kanuudan, asin mas pang mapalangkaw an kalidad kan saindang disiplina. An bunga kaiyan nagdadarang kauswagan sa bilog na banwaan asin karahayan sa sosyudad. An propesyon kan pagtukdo ngani an nagmumundag kan mga iba pang propesyon na iyong nagsusustinir kan dalagan kan nasyon.  

Sa diksyunaryo ni Malcolm Mintz (1985), dinakitaramon nya sa duwang magkasuhay na tumpok nin mga kahulugan—sa Ingles—an tukdo. Sa inot yaon an “to teach, to coach, to train, to tutor, to educate, to instruct” mantang sa panduwa yaon an “to point out, to indicate, to show, to designate, to specify”. Tugmang gayo an duwang gawi nin pagdakitaramon na ini sa duwang kahulugan kan edukasyon na sinusog ko kan nakaagi sa mga ugat na tataramon sa Latin. An educare o pagpatuod an risang buót sabihon kan pagtukdo sa inot, mantang sa ikaduwa man iyo an pagtukdo bilang educere na an buót sabihon “itukdo an dalan paluwas sa kadikluman” o pinaliwanag ko bilang pagsusog (R. pagtüöd) kan katutuuhan. 

Kun iisipon, an gibo nin pagtukdo bilang “pagpatuod” haros ginigibo man kan maski si isay na tawong naghihiras kan saiyang kanuudan sa iba. Siring ngani kan sabi ni Gilbert Highet sa libro nyang The Art of Teaching, sa pan-arualdaw na buhay, gabos kita nagtutukdo asin nakakanuod sa bilog nyatong pagkabuhay. An pagtukdo, sa propesyunal na lado man o bako, sarong katungdan sa kapwa asin bilog na banwaan huli ta pinagpapadanay kaini an padagos na pagkanuod nin tawo. 

An pagkaigwa nin kanuudan an kundisyon tanganing makapagtukdo an maski si isay na tawo sa saiyang kapwa. Pagluwas ngani kan sarong indibidwal sa saiyang harong igwa na syang kakayahan na magtukdo huli ta igwa na syang mga ginunong kanuudan gikan sa saiyang mga inot na paratukdo sa pamilya. Garo kita mga almasi sa kanya-kanyang pamilya kun sain kita inot na inataman, minatuhan, asin pinatalubo digdi sa kinaban nin mga tawo. Asin sa pagtalubo nyato urog na naghiwas man an satuyang mga kanuudan sa kinaban sabay kan paghiwas man kan satong relasyon sa ibang tawo sa sosyudad. Kaya magin lisensyado man o bako, igwang sertipiko nin kahusayan asin pagtapos sa sarong kurso o mayo, an lambang tawo igwang kanuudan na pwede nyang ihiras (itukdo) sa saiyang kapwa dangan makaguno man nin kanuudan sa iba. 

Alagad an ikaduwang kahulugan kan pagtukdo nagtatao nin sarong ladawan na labi pa sa kakayahan na magpatuod nin sarong kaaraman, kakayahan o kahusayan. An pagsusog sa katutuuhan suanoy nang nasabutan na katungdan kan pagigin paratukdo. Yaon ini sa metapora kan Griyegong pilosopo na si Platon kun sain nya ilinadawan an masakit asin magabat na katungdan kan sarong nakaluwas na sa madiklom na kweba na magbwelta asin itukdo sa mga tawong natuod na an mga mata sa liwanag na gikan saná sa dasô, an dalan pasiring sa daing katampad na liwanag kan saldang. Sa mga pantas kaidtong panahon sa sirangan na parte kan kinaban, an paratukdo iyo an guru na nagtutukdo kan Dalan sa paagi mismo kan saiyang gawi nin pagkabuhay sa arualdaw. Bago mag-abot an modernong panahon, si Santo Tomas Aquino nagsabing an paratukdo bako mismo an kagsadiri asin nagtatao nin katutuuhan kundi an nagpupukaw sa paraadal na madukhayan an katutuuhan na ibinanhi kan Dyos sa saiya mismong buót. 

An kakayahan mismo kan sarong tawo na makasabot iyo man an bantog na sinarigan sa modernong panahon na kaipuhan itukdo. Sa kapahayagan ni Immanuel Kant, an katalingkasan kan tawo ultimong matatamo kun hihinguwahon nya mismong makasabot. Miski ngani sa kontemporanyong panahon kun sain an edukasyon mas nagkaigwa nang praktikal na katuyuhan, an kaipuhan itukdo siring kan sabi ni Alfred Northwhitehead iyo daa an mga buhay na kaisipan. Iyo kaini an igwang halaga sa totoong buhay, an sabay na nagagamit kan tawo sa saiyang hanap-buhay asin nagdadara saiya na kamùtan an pagkanuod sa buhay. Buót sabihon an buhay mismo an katutuuhan na katuyuhan kan pagtukdo.

Sa mga manlain-lain na perspektibong ini kan pagtukdo, mayo ni sarong nagsabing an paratukdo mismo an katutuuhan. An paratukdo iyo an nagtutukdo kan dalan alagad bako sya an dalan, urog nang bako siya an katutuuhan. Alagad sa satuyang karanasan, an paratukdo an nagigirumduman nyato sa mga manlain-lain tang nanudan. Sya kaya an satuyang nagin dungan sa pagkanuod. Kan panahon na kita nag-aadal, sya an satuyang nagin katuod o “kapwa-nagsususog (nagtütüöd) sa katutuuhan. Nag-agi giraray sya sa tinudan nya nang dalan nganing kita ibanan. Sya mismo ngani igwa pa giraray nanunudan, igwa pang mga nadudukhayan, asin urog pa syang naliliwanagan kan saiya mismong itinutukdo. Mas urog nya pang nasususog an padumanan, nakakahawan sya nin mga iba pang dalan pasiring sa parehong kaaantusan. 

Urog na nahihiling an pagigin magkatuod na ini sa mga kapwa paratukdo asin tagapagsiyasat (researcher). Sa pag-adal asin pagsiyasat, nagtitinabangan an mga magkakatuod na magsusog sa katutuuhan. Nagsisinusugan sinda kan saindang mga nagunong kaaraman tanganing patutuuhan an sarong bagong kanuudan. Sa prosesong ini minsan sinda nagkakatinusayan huli sa manlainlain na pagkasabut kan dalan. Dawa ngani minsan dai nagkakainuyunan, sarong mahamis na bungang kanuudan pa man giraray an nahahaman sa katapusan.Sa konteksto kan pagsusog sa katutuuhan, nagliliwanag an ‘kabansayan’ bilang ladawan kan paratukdo, na pinaglapigutan ikasayod ni Vic Nierva susog sa nagdadalagan na kahulugan kaini sa tataramon alagad namemeligro na ngunyan na malingawan. An kabansayan gayod mismo an likas na bungang naguguno kan paglapigot na magsusog sa katutuuhan kaya sya nagigin maninigong paratukdo. Iyo ini an kalidad nin buhay na mayo sa tawong “mayong ginurangan” asin dai maninigong paratukdo.  An mabansay na paratukdo iyo an tawong, siring kan tinutukoy ni Albert Alejo , dai basta sanáng inagihan kan panahon kundi nag-aagi mismo sa panahon. Buót sabihon naglalapigot, naghihinguwa sa abot kan saiyang makakaya na magsusog sa katutuuhan. Asin sa proseso kan saiyang bilog na pagdanas, nanudan nya an kagayunan kan pagkanuod, an kagayunan kan buhay mismo na ngapit itutukdo nya sa ibang an katutuuhan kayan sinda mismo dapat an magdanas.

.

Victor John Loquias
Si Victor John Loquias sarong Propesor sa pilosopiya, paraadal sa lado nin mga katutubong kaisipan, pilosopiya nin edukasyon asin critical theory.

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

5 + 14 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan