Sarong bulawan na pagkasabot manungod sa pagkatawo an maguguno sa librong Tao Po? Tuloy! Isang Landas ng Paguunawa sa Loob ng Tao ni Padre Albert Alejo, S.J. (1990). Sarong bilog na kurso sa pilosopiya nin tawo an manunudan kan si isay man na magbasa kaini apwera kan makaulakit na kahusayan sa pananagalog ni Alejo na maririsa mo naman sa saimong dila sa kasagkuran kan libro. 

An “Loob” bilang metapora asin ugat na tataramon an nagin burabod nin pagkasabot mismo ni Alejo sa kahulugan kan pagkatawo. Susog saiya kulang kun isipon an “laog” (loob) bilang kasalungat sana kan “luwas” huli ta sa iskultura, an laog kumpwesto nin hiwas, rarom, asin laog.  Daing gayo sakop an mga konotasyon na ini sa terminong “buót” na iyong katampad kan “loob” sa satuyang tataramon. Alagad yaon mananggad an mga kahulugan na ini kun kita maghurop asin maghinanyog sa mga itinutukdong konsepto ni Alejo . 

Risahon na sa titulo pa sana, igwa nang pasabot na kaipuhan nyatong magdagos sa reyalidad kan pagigin tawo. Kaipuhan nyatong maglaog sa buot mismo, o kun sa maludok na mga tataramon ni Padre Wilmer Tria (2009), sa “pinakapanlaog na santwaryo kan pagigin tawo.” An imahen na gamit kan titulo kan libro ni Alejo para sa tawo iyo an harong na binubukasan tanganing padaguson an nagkatok. Sa nagkakatok, igwa nang pagpamidbid kan sadiri bilang kapwa-tawo, sa nagpapadagos yaon an pag-ako asin pagpalaog sa saiyang harong kan nagtuyo saiya. Sa gawing ini  yaon na mismo an pakikipagkapwa na iyong dalan sa pagkasabot kan buot. Susog ki Alejo, pag nagdagos sa harong na ini mahihiling na an buot palan sarong kinaban mismo na may hiwas, rarom asin laog.

An hiwas iyo an bilog na espasyong naaabot kan paghiling, puon sa sarong lado sagkod sa balyo, puon sa kinatitindugan sagkod sa bilog na kapalibutan. Paghiling o pagtanaw an gamit nyatong panukol sa hiwas. Kun harayo an mga kasagkuran kan naabot kan pananaw sinasabi nyatong mahiwas, mantang kipot kun magkahararani an mga magkasalipan na lado. An rarom iyo an apod sa pagkakahulog puon sa ibabaw, pababa, sagkod sa irarom o sa dai na mamaanan kan mga mata. Kun pananaw an panukol sa hiwas, pagtugkad man an ginagamit sa rarom. Kun sa mga parasira an kahiwasan iyo an inaabot pag minapalawod, an kararuman man iyo an linaladop pag minapanang sira o pag minarurop nin perlas. An katahawan kan dagat iyo an urog kasakit aboton kun sain yaon an dai namamaanan alagad makahandal na kararuman. Pwedeng mawara huli kan rayo sa pangpang asin pwedeng malamos huli sa dai matugkad na kairaruman. An laog man iyo an espasyong nabibilog sa pagtalaban kan hiwas asin rarom na pwedeng magin laganan siring halimbawa sa tapayan, magin iirokan siring sa harong, o pwedeng magin sarong bilog na kinaban. An laog pwedeng iyo idto mismong yaon sa laog. Iyo ini an sukulan kan reyalidad, o kan kapanuan kan laog bilang laganan.

Susog ki Alejo, an mga istrukturang ini kan “loob” iyo man mismo an arkitektura kan tawo bilang “loob”. An tawo saro man na kinaban na igwang hiwas, rarom asin laog. Salamat ki Padre Tria huli ta sa saiyang mga kapaliwanagan na itinao kun ano an “buót”, an mga konsepto ni Alejo dapit sa loob pwede man nyatong ikasayod sa satuyang tataramon. An “buót” daa kan tawo iyo an ubod kan satuyang pagkatawo, iyo man ini an burabod kan satuyang pagkasabot, mga sinasabuót, asin mga pagbuót. Arog kan ruwida na igwang sentro asin rayos, an buót man sarong sentro na minahiwas sagkod sa mga kayang maabot kan pagkasabot kan tawo, kayang mahurop na rarom kan saiyang mga pagmati, asin kayang mga maisagibo susog sa saiyang mga pagbuót. Sa mga termino ni Alejo an buót iyo an kinaban kan satuyang “Abot-Malay”, “Abot-Dama” asin “Abot-Kaya”. 

Bilang kinaban nin “Abot-Malay” an tawo bilang buót iyo an kabilugan kan saiyang pagkasabot na minapuon sa pagkaigwa niya nin agimadmad sa sadiri, sa saiyang kapwa, sa kapalibutan, asin sa pagtubod niya sa Daing-Kasagkuran na yaon dawa dai naaabot kan saiyang tanaw. Kabilang digdi an saiyang mga kaaraman sa manlain-lain na lado asin ngapit nagigin kadunungan huli sa rayo kan kinakaabtan. Parte pa kan abot-malay an saiyang mga kaisipan, memorya, imahenasyon, an pagtanaw sa maabot na panahon asin mga posibilidad sa buhay.

Alagad an buót bilang kinaban nin “Abot-Dama” iyo an nagpaparum kan saiyang pagkasabot. Iyo ini an bilog na kinaban kan saiyang mga namamatian, mga sinasabuót, pakikidumamay asin pagmakulog sa kapwa, pagkakatakod sa mga bagay na saiyang pinapahalagahan asin paghimate kan dai matugkad na “Daing-Kasagkuran” na yaon sa kairaruman kan saiyang buót. An pagmati sarong pagdanas na nakakabaing sa darang kan init na gikan sa baga. Nagpapatotoo ini na nakatakod sya sa saiyang kapwa asin sa kinaban na saiyang iirukan. Ini an dahilan kun tano ta nagsasagom sa saiya an kulog na namamatian kan ibang tawong nagsasakit o nagtitios, o kun tano ta nakukulugan man siya pag nagagaba an saiyang harong huli sa bagyo o kun hinahabon an mga bagay na saiyang pinagpagalan.

An tawo bilang kinaban nin “Abot-Kaya” iyo an hiro kan sa saiyang pagbuót, paghinguwa asin paggibo sa abot kan saiyang kakayanan, paninindugan asin paninimbagan sa mga katungdan na gikan saiyang mga kabutan. An abot-kaya an lado kan gibo na iyong nagtataong kongkretong laman kan pagkabuhay sa kinaban. An gibo an nagsasahawak kan hiwas asin rarom kan buót sa panahon. Sinasabing “bilog an buót” kan tawong nagdedesisyon ta sya nanunugang maninindugan sagkod na mapangyari an saiyang kabutan. Buót sabihon igwang sabay na pagsarig sa saiyang kakayahan asin pagsarig na kakayanon nya sa lawig kan panahon an saiyang mga pinagmarhay na gibuhon. Dai sana sya aagihan kan panahon kundi pag-aagihan nya mismo an panahon tanganing magin makahulugan an kada aldaw asin momento kan saiyang buhay. Sabi ngani kayan, an totoong tubo, mahamis daa sagkod sa puro. Sain gikan an kusog kan sarong tawong nagpapakasarig sa panahon? Mistersyoso alagad totoong an pagdulot kan saiyang paghinguwa sa saiyang namumutan o sa saiyang pinaglilingkudan iyo mismo an nagigin burabod kan saiyang kusog. Kayà gayod pag minasarig an tawo mismo sa Daing-Kasagkuran, sarong klase man nin kusog an nagugunong nagburabod mismo sa pagtubod.

Kun ini an “Kamatuuran” (katotohanan) kan pagkatawo, an kahulugan kan edukasyon na dati ko nang tinukoy bilang pagtuod o pagsusog sa katutuuhan sarong pagkanuod mismo kan pagigin tawo. An pagpapakatawo buót sabihon iyo mismo an katuyuhan kan pagkanuud, sarong dai natatapos na edukasyon sa pagpapakatawo. Sa koteksto kan pagtuod sa kinaban, an edukasyon iyo mismo an bilog na proseso kan pagkabuhay sa kinaban, an kongkretong pamumuhay sa kinaban asin pakikipamuhay kaibanan an satuyang kapwa.

Bako sanang kaaraman an katuyuhan kan edukasyon sa luwas o laog man kan mga eskwelahan kundi kanuudan sa kinaban mismo, an pagpahiwas kan abot kan satong mga agimadmad asin pagkasabot, an pagpararom kan abot kan satong mga pagmati, asin an pagpauswag kan abot kan satong mga kakayanan pasiring sa pagkapano kan satong buhay sa kinaban. Dangan sa pagkanuod na ini, mamundag an sarong gawi nin pagsarig na bako sanang bunga nin paarog, o butang pagtubod sa dikta o patakot, kundi sa pagkadukhay mismo kan Daing-Kasagkuran na yaon sa kairaruman kan buót alagad urog kahiwas asin kaurog pa sa mga abot kan satuyang buót.

.