Sarong estudyante ko sa Seminar of Filipino Philosophy an nakasurat nin sarong papel manungod sa gamit kan terminong “gurang”. Igwang pagkasabot na nag-abot saiya pagkatapos anggutan sarong beses kan saiyang mga magurang na nagpanamit saiya kan malanit na saritang “mayo kang ginurangan!”
Mapwersa an kulyab kan magurang, alagad mas hararom an darang kulog kan taramon. Nagdanay gayod sa saiyang buot an pangyari, ginibo nyang undergrad thesis an saiyang papel. Gamit an Etika ni Aristoteles, idinipensa nya an argumento na an gurang nagigin etikal kun an saiyang gawi nagsasarig sa pagkasabot sa karahayan. Malà ta nakagradwar sya sa kursong pilosopiya.
Kun hihimayon an “gurang” bilang sarong konsepto, dai mawawara an elemento kan “panahon” asin an “birtud” sa sarong bagay na linalauman na magtalubo asin mahiling sa pag-agi kan panahon. An birtud halimbawa kan sarong prutas dai pang gayo naguguno pag bako pang magúrang. An hawak kan hayop pati na kan tawo masasabi naman na igwa nang birtud kun andam na ining magin magurang. Alagad mas urog pa an kahagadan na birtud kan pagakatawo ta bakong panahon sana an inaakong timbangan kaini kundi pati na an paghinguwa asin gawi mantang nag-aagi sya sa panahon na ngapit iyong inuumaw kan iba bilang saiyang birtud.
An dimensyon kan gibo nin tawo asin saiyang paghinguwa dai na maisusuhay sa birtud na itinatakod sa pagkatawo. Dawa ngani an anting-anting na igwa man daang birtud, susog ki Reynaldo Ileto sa libro nyang Pasyon and Revolution, tinutubudan na nagkakaigwang bisà matapos an udok sa buot na sakripisyong ginibo kan kagsadiri kaini sa bilog na Semana Santa. Mas mabisà kun mas dalisay man an buót na nagharok nin kusog sa burabod nin kapangyarihan ni Jesukristong Kagurangnan na nagpakasakit sa krus asin nabuhay liwat.
Igwang bisà an “gurang”. Nahihiling an mga girâ kaini sa mga ipinatuod dangan kinatudan na mga gawi nin pagpahiling nin galang sa mga gurang siring kan pagbisa, pagsimbag nin “po” asin “opo” asin iba pa. An “gurang” an sukulan kan hirarkiya puon sa pamilya sagkod sa sosyudad. An kagurangan an basehan kun aapudon kang manay o manoy, tiyo o tiya, papay o mamay. Mga gurangan kadalasan an mga yaon sa haralangkaw na pwesto sa trabaho asin mga nanunungdan sa gubyerno. Asin kaipuhan mo ngunang magsakat sa mga tanggang tinungtungan ninda nganing maabot mo man an saindang kinamumugtakan.
Maski sa relihiyon, mantang an Ingles na “Lord” bilang pan-apod sa Dyos nagpapagirumdom kan mga among sa pyudal na sistema kan banwaan sa Europa kaidtong panahon, sa satuya an Dyos iyo an “Kagurangnan.” Igong gayo an terminong “Kagurangnan” sa pagpamidbid sa mga katutubo kaidtong panahon kan Kristyanong pagtubod. Kan suanoy na panahon bago pa mag-abot an mga Kastila, si Gugurang na, susog ki Merito Espinas, an tinutubdan na kahuruhalangkawi sa gabos na yaon sa balyong kinaban asin nag-iirok sa kamurawayan.
Igwang poder, awtoridad, asin kapangyarihan an “gurang” na garo bakong dara sana kan idad. Pag an mga ini inako kan mga tawo na yaon nag-iirok sa sarong indibidwal, sya nagigin sarong gurang na gagalangan, minsan katatakutan. Kaya mahalagang haputon kun ano an kalidad o sukol na hinahagad kan banwaan ngunyan na panahon sa pagtao nin awtoridad sa “gurang”. Gabos man kita ma-gurang, kaya saro ining panbanwaan na kahaputan. Magin sa laog kan pamilya man o sa banwaan asin pulitika, urog kahalagang pabutwaon an burabod kan awtoridad na ining idinideposito kan banwaan sa persona kan gurang. Kun kaipuhan tukduan an mga aki tanganing maggalang sa mga gurang, bakong kaipuhan man na masabutan kan mga aki kun tano man ta maninigong igalang sinda apwera kan ultimong rason na sinda gurang? Kun an mga gurang an tinatangad sa banwaan asin pulitika, kun siring sinda man an mga inaakong nagsasabuhay kan mga pinapahalagahan kan banwaan. Kun anong klaseng banwaan asin gobyerno an igwa ngunyan ini pabrika man saná kan mga gurangan na danay pang tinutugutan mismo kan mga tawo na manungdan asin magdanay sa saindang kinamumugtakan.
Dati nang halangkaw an paghiling sa gurang. Kun si Gugurang an kahuruhalangkawi sa gabos na yaon sa balyong kinaban, sa kinaban nin tawo si “Kadungung” man an ultimong makakapagsaysay kan mga inagihan kan banwaan. Si Kadungung sarong gurang asin an saiyang pangaran mismo an saiyang ladawan, yaon saiya an kadunungan. Totoong tawo man si Kadungung o bako, an saiyang ladawan bilang gurang asin madunong iyo an mga nagtaong buhay sa saiyang karakter sa mito kan Ibalong.
Sa sakuyang pagtubod maski an kalidad kan pagigin Uragon bilang makusog asin maisog kaidtong panahon na sinambit ni Danilo Gerona sa kasaysayan kan ronâ na iyo daang mga namamayo sa mga barangay asin inaapod na mga Parabuot, dai man magigibo kan sarong mayo pang birtud kan pagigin gurang na iyong akò kaidto sa saindang komunidad. Kan sanglian kan Kristyanismo an mga birtud kan uragon, naliwat man an imahen kan pagigin gurang alagad nagdanay an “gurang” bilang sarong ladawan na gagalangan asin tatangadon. Sinanglian siya kan imahen ni Kristong Kagurangnan na nagin ladawan kan pagkamuot.
Kun nakatudan na kan banwaan na ibugtak sa tuktok kan hirarkiya an gurang, maninigo saná man gayod na langkawan nyato an kwalipikasyon asin kalidad kan pagigin gurang tanganing magin maninigo man syang ladawan asin pangangarugan. Ripasuhon nyato giraray an mga birtud na sinasarigan sa pagpapakatawo arog kan kadunungan, karahayan, katanusan, pagkamuot, pagsadyusan, asin iba pa. Gabos ini kayang pagtudan asin gurangan kan maski siisay na tawo. Alagad an mga salungat kaini, an karatan, mga gibong daing kamugtakan, pinagtutudan man siring sa bisyo, nahihiling sa gawi-gawi huli ta pinaggugurangan. Pag-alaman sa banwaan an gurang na mayong birtud alagad namamayo sa gobyerno. Literal na nagkakagaradan an mga mismong namamanwan na nag-elihir asin nagtangad saiya bilang “gurang”. Iyo ini an gurang na dai mapahunod sa totoong masabot, madunong asin mabirtud na iyong maninigong manungdan sa banwaan. Ini an gurang na mayong birtud alagad ginurangan an sistema kan pamumulitika.
Kun dai na kaya kan gurang na pakarhayon an saiyang pangaran (rectification of names) siring kan sabi ni Confucius, hirahayon ta an banwaan sa paagi kan sato mismong paggurang. Sarong katungdan an paggurang sa lawig kan panahon na kaya nyatong agihan.
.
Tama, maski sabihon tang elemento nanggad ang edad sa kwalipikasyon para sa pag-gurang, dai sana ini an dapat hinihiling. Dakol sa mga inaapod na “boomers” ngonian kan bagong henerasyon iyo an mga magurang asin mga opisyales na naggururang sana, dai man naisasapamuhay an mga birtud na inaasahan kan mga kajovenan na mahiling sa inda. Magin an saindang mga isip sarado na sa mga suhestyon asin kritisismo na naghahali sa iba.
Iyong gayo ang mensahe na dapat maaraman nin kadaklan maski ano pa ang edad. Ang terminong “gurang” dae lamang nasusukat sa edad kan tawo. Dapat ining naipapahiling sa gibong marahayon sagkod sa pagsasabuhay kan mga birtud bako lamang sa numero kan edad. May mga kajovenan ngani na mas gurang pa an isip kaysa sa mga mas maedad na. Kapag nagtaram ka na taliwas sa prinsipyo ninda, sasabihon mayong respeto o kaya kulang pa ang naaraman mo nene/nonoy, “kami pabalik na, kamo paduman pa lang”. Kun siring edad ba talaga ana sukatan sa terminong “gurang”? Ang aram ko kaya dai! Kaya madya ng ayuson ang satong “notion” na dai lamang edad ang kalidad asin sukol sa pagtao nin awtoridad sa “gurang”. Kaya gabos kita dapat maghingoa na maggurang sa satong pagkabuhay bakong sa edad lamang.
Kalimitan, an mga nakakagurang talaga an mga nasa haralangkaw na posisyon sa sosyudad ngunyan. Ini mahihiling sa pamilya, sa gobyerno, magin sa trabaho. Sabi ninda, huli ini sa kadakol na eksperyensya na sainda nang napag-agihan sa buhay. Pero nagtutubod ako na dae ini nangangahulugang mas maaram na sinda asin sinda na an pirming tama sa kinaban. Kumbinsido ako sa naratibong ini nin huli ta bako man talagang edad lang an sukol kan pagka “gurang”. Kun minsan ngani, may mas kaaraman pa an mga kajovenan ngunyan, ta iyo pa sinda si mas mahihiwas mag irisip kaysa sa mga may edad na. Sadyang nawawaran lang sindang poder na magtaram o magtaong suhestyon manungod sa mga bagay o pangyayari nin huli ta nasasabihan sindang mayong ugali asin nirarason sainda na kulang pa an mga nagin eksperyensya ninda para magtindog sa mga prinsipyong igwa sinda ngunyan. Nagtutubod akong dae dapat mawaran respeto an mga kaakian ngunyan sa mga nakagugurang sainda maski pa aram nindang may sala an mga ini o mas tama an saindang mga naiisip, alagad mas magigin marahay man kun madangog an mga mas gurang sa mga kaakian na ini. Magkaibang mga paagi asin mga gawi gawi kan kinaban an nakatudan kan mga gurang kan kapanahunan ninda kadto asin kan mga kaakian sa ngunyan. Kun kaya, mainam na mag tukduan an mga ini sa lambang saro para sa mas marhay, edukado, asin organisadong sosyudad. Importante asin kaipuhan man kan gabos na manudan an mga marhay na pag-uugali asin maisapamuhay an mga birtud kasabay kan pagdagdag kan edad sa pag agi kan mga panahon. Lugod, sana bako lang an satuyang lawas an magginurang, kundi pati naman an mga gawi gawi asin an pag iisip. Marhay na gawi gawi man lugod asin bukas na pag iisip an madara ta sa satuyang paggurang ta nganing masabi ta nanggad na naggugurang kitang “may ginurangan”.
Ini ang rason kung tano ang mga mas gurang sato iniisip na mayo pa kitang pagkaaram sa mga nangyayari sa sanlibutan huli ta sinda mas gurang asin mas dakol nang ikspiryensya. Ginigibo nindang basehan ang saindang edad para lang sinda tubudon asin sinda respetuhon. Dae man lang ninda naisip na ang respeto dapat itao sa taong may respeto man sana. Ang respeto kaipuhan man pagsakitan, dae sana yan basta basta tinatao lalo na sa mga taong dae man karapat dapat. Sarong halimbawa kaini ang nangyayari ngunyan sa politika, ang mga gurang na nasa puwesto nagpapautob ning mga bill na dae man sana makatawo. Ang mga jovenes lugod ngunyan nahihiling ang mga negatibong epekto kang mga pinapautob ning mga nakatukaw sa puwesto huli sa mas nilalawakan ninda ang saindang pag iisip para mahiling ninda kung ano ang talagang makakamarhay sa nasyon ta. Nagbabali sa rally, nag papahayag sa saindang social media ning saindang kaaraman para mamulat man ang mga jovenes na dae pa nahihiling ang salang kagibo kang mga gurang na nasa puwesto. Ini ang konkretong halimbawa na dae ibig sabihon gurang ka, tama ka na tulos. Mauwot ko na mahiling kang mga mas gurang satuya na dae ibig sabihon nagrarason kita sainda, mayo na tulos kitang respeto sa sainda. Kaipuhan man nindang dangugon ang parte ta lalo na sa mga importanteng bagay. Dae huli ta mas joven ang henasyon mi eh mayo na tulos kaming aram. Mauwot ko na maging bukas ang saindang isipan ta nganing mas maray ang maging kaluwasan kang pagurulay. Masasabing “may ginugurangan” ang mga jovenes ngunyan, asin jovenes ang paglaom kang nasyon.
Gabos na tawo maagi sa pag ka aki asin maabot sa pagka gurang. Ini sarong sikulo na dae mababago alagad mapadagos sana sa pag agi kan panahon. Iyo man nanggad na ang pagsabot sa terminong gurang pirmi na sana nakatakod sa idad asin sa iksperyensya kan sarong tawo. Minamawot nindang galangan ang tawong namugtakan sa kinaban sa halawig na panahon ta iyo ini an mga inot na nakamati kang hagupit asin siram kan buhay. Saro sa pirmi kong nadadangog hali sa mga gurang manungod sa mga gibuhon asin desisyon kang mga kajovenan iyo ang “pasiring ka pa sana, pabalik na ako” pati na an “dugay ka na”. Maiiling na sa mga terminong ini, napapatotoo an hababang pag iling sa kapasidad kan sarong joven na makapag horop horop kan mga maray na gibuhon sa sarong panyayare. Dae ninda maako na an joven may kapasidad man makasabot siring pa sa kun pano ang kagurangan magsabot. Pirmi nindang ipinapaabot na pag dae suminunod an aki sa sinasarabi kan gurang, pariwara na ini asin mayo ng puturong naghahalat saiya. Kundi may mga pagkakataong mas marahay pa an naiisip asin an pagsabot kan mga kajovenan kaysa sa kagurangan. An kajovenan iyo na ngunyan an may halawig asin bukas na pag-iisip bakong arog kan gurang na halipot asin limitado an mga pag iling sa mga bagay bagay na kinamumugtakan ngunyan sa komunidad. May mga kajovenan ngani na mas maray pa mag isip nin plano asin plataporma na siring na makakatabang sa komunidad kumpara sa ibang nakatukaw sa pwesto na mayong ibang naiisip kundi pan-sadiring kamarayan sana. Saro na ining pakirumdom na an paggalang bako lang sana dapat iniiling sa bilang kan idad asin sa posisyon kundi sa estado kan pagiging tawo sa kinaban. Totoong dapat magpadagos an pag galang sa gurang sa paagi kan pagsabot kang mga ginagalangan na tataramon huli ta iyo ini an tama asin kinatudan. Alagad marahay man na an paggalang itinatao bako lang sa may kaedadan kundi sa gabos na tawo sa sanlibutan. Ini saro sa mga paagi na maski dikit man lamang maayos an satuyang kamugtakan. Saro pa sa pakirumdom, an mga maraot na tataramong binubutasan nag wawalat nin lugad sa buot kan sarong taong hararom mag horop horop kun kayat marahay na isipon muna ini bago sambuton.
Ano an pinagkaiba kan ayam sa parasugal? An ayam, habang nagugurang, namamantinir an pagiging ayam mantang an parasugal nagugurang sana. Ano an mawot kong sabihun manungod sa pag kompara ko sa duwang ini? An hayop, puon sa pagkamundag sagkod paggurang, ini naglilikay sa distroso, nagkakakan, asin minaabot sa panahon na ini nagpapadakol; ini an natura kan hayop. An tawo, habang nagugurang, nin huli ta madunong, pwedeng boluntario mag gawi gawi pan hayop. Embes na maggibo nin karahayan, pwede mag boluntario balaw-bagaw asin mag kawsa nin karatan. Embes na birtudes, pwedeng bisio an patalubuon habang nagaagi an panahon. Gabos na nabubuhay sa kinaban nagugurang, alagad tawo sana an may kayang maggurang na dai ginugurangan.
Kadakol nag-eedad alagad minsan dae an pag-iisip ta may mga taong kung ano na sana an kinadakulaan iyo na sana ang tutubudan o kaya kung siisay ang gurang iyo ito ang mas papanigan. Para sako an pagiging hinog sa buhay asin pag-iisip o pagigin “mature” mayo sa edad kundi nasa lawig kang pag-intindi asin rarom kan eksperyansa kan sarong tawo na kung sain pigpamati saiya an tunay na gawi kang buhay asin nagtukdo saiya nin kamarayan asin pagigin bukas kang isipan. Sabi ninda mas gurang ka mas dakol kang eksperyensya alagad may mga naggurang na halos dae man nakamati nin grabeng pagsakit sa buhay kung ikukumpara sa ibang tao na aki palang grabe na an pinag-agihan na kung sain nagtukdo sainda na mag-isip na doble sa edad ninda para mabuhay asin magdesisyon nin tama para sa ikararahay ninda. Mientras, may mga taong nag-iisip na may tamang edad para makiaram asin magtaong suhestyon na pag nagpumirit ka garo maluwas kang mayong respeto na tama man alagad, habang mas pinapalawig ta ini mas dakol kitang oras na nasasayang para ipamawot sa lambang tao na kitang mas joven kaya ta man makagibong marahay-rahay na desisyon asin may karapatan man kitang dangugon sa mga bagay na gusto ta mang ipasabot asin may kakayahan man kitang mamuno gamit an birtud asin prinsipyong satuyang ipinapautob. Alagad satuyang pirmeng ikonsidehirar na kaipuhan ta man giraray galangon an mga mas gurang satuya ta iyan parte na kang satuyang kultura asin pirme tang isipon na kita ma-gurang man.
Kun masalingoy kita, dae nanggad maisusuhay sa satuyang pagtubod na an mga gurang orog na satuya nyatong masasarigan sa kun ano man na mga bagay sa satuyang mga pagbuhay. Sagkod pa man, nin huli ta an mga gurang soboot may dakol nang eksperyensiya asin nanoodan siring ta sinda haloy nang nagdadanay igdi sa kinaban, orog na halangakaw nanggad an iniaatang na paghiling sa sainda.
Dayaday na mahihinanyog niyato an mga tataramon na “Magtubod ka na sana sa mga gurang” alagad ako minasayuma nin kadikit igdi nin huli ta sakuyang reparo na dae gabos na gurang igwang sa gurang na pagiisip. May midbid kaya ako na mga tawong gurang na alagad iyo man giraray an gawe-gawe sagkod ngonyan.
Kaya siiring kaini, manodan nyatong magroskay kan mga salang gawe-gawe kan mga gurang na nagboboot ngonyan sa laog kan satuyang mga pamilya, sa bilog na banwaan asin nasyon ngarig sa pagdatong kan aldaw kan satuyang paggurang, lugod na mapakarahay sagkod mahirahay an systema kan satuyang iniirokan. Kaya ako minauyon sa mga tataramon na “maninigo saná man gayod na langkawan nyato an kwalipikasyon asin kalidad kan pagigin gurang tanganing magin maninigo man syang ladawan asin pangangarugan” nin huli ta an pagtalubo asin pagoswag kan satuyang buhay nasa pagsangawad kan gabos na tawo.
Mantang kita naglalaom sa pagkakaigwa nin dayuhopot asin orog na ladawan asin panggangarugan, dae nanggad malingaw na magtaong galang sa mga gurang dawa pa sinda may mga pagkukulang. Dangan, kita man na nagbabaklay pa sana kan buhay pasiring sa kagurangan, lugod na iatang niyato an satuyang mga oras sa pagpapatalubo sagkod sa pagpapahinog kan satuyang mga kaisipan ngarig an mga tataramon na satuyang iheheras asin an mga gawe-gawe na isasagibo lugod na magsarig sa karahayan.
Sa panahon ngunyan, igtutubod kang mga kagurangan na dapat sinda ang yaon sa taas. Nakabase an gabos na ini sa edad na igwa kita. Sanggod mga aki, dai ng ibang tutubudan kundi iyan man. Na dapat masunod kita sa kun ano ang tataramon kan mga kagurangnan. Na pag dae kita makasunod, makokonsiderar na kita gabos bilang sutil na daing respeto sainda. Sumimbag ka sanang diit para mag eksplinar kan saimong punto, sinda mismo dae na madangog. Ta igwa ng nakatatak sa saindang utak, na sinda pirmi an tama ta mas gurang sinda sato, mas dakol ang ekspiryensa ninda sa kinaban kumapara sato. Iyo man sana ang pirming depense kang mga nakagugurang. Papaduman pa sana daa kita bakong arog ninda, na pabaralik na. Iyo ayan ang rason kung nata ang ibang aki nagdadakula na grabe ang katakutan sa gurang, as in naaapektuhan an saindang pamumuhay asin ireresulta ninda sa bisyo ang gabos na bagay na naiksperyensa ninda na arog kaiyan. Kung iyan man itutuloy pa, dapat tang baguhon ang paghiling ta sa gurang. Ta bako man gabos na gurang tama, gabos na tawo nasasala asin sinda man. Marhay kung manudan kang gabos iyan, ang respeto sa bawat sarong tawo, daeng base sa edad. Alagad ang pagiging “mature” na ig sasabi dae nanggad nakabase sa edad. Baguhon ta ang satuyang nakasanayan. Gabos kita magururang man, asin dae ta na ipamuot sa masunod na henerasyon ang salang sistema na igwa kita. Nasa sato na man ang puon kan pagbabago, asin kita ang nakakaaram, kita na ang magpuon humiro para sa gabos.
Sa panahon ngunyan talaga madalion mahiling ang mga sala kang tao, lalo na pag dae ninda kinatudan ang mga gibo gibo mo. Lalo na kang mga gurang igdi sa satuyang banwaan. Dae man ibig sabihon ta iba ang mga gibo gibo kang mga jovenes ngunyan gabos na hiro hiro ninda sala na. Ini ang makanos sa panahon ta ngunyan, pag joven ka gabos na gibbo mo sala. Pag sinimbag mo ang magurang mo sala, pag dae ka nagsimbag sala- pag nag uli kang matanga na dawa para man sa akademya ang ginibo mo garo sa ang kasalan mo nag ikit ka na. Dae porket mas haloy nang nabubuhay igdiyo ibig sabihon sinda lang gabos ang tama, dapat man giraray tandaan na nag iiba iba ang duros kang panahon. Iba- iba ang mga tao sa pag intindi asin pagpalakad kang buhay ninda kaya dapat dae ta ipagpara-kumpara ang buhay kang kada saro. Kaya dawa gurang ka mayo ka man karapatan husgahan ang mga desisyon kang mga joven, iyo kaipuhan mi man giraray ning gabay pero dae man porket naghahagad kami ning abiso, eh dae mi na aram ang ginigibo mi. Kaya dae ta man dapat paglingawan giraray mag respetuhon ang mga gurang.
Dakol na beses ako man napahapot sa sakong sadiri kung siring ano baya ang yaon sa mga “gurang” tadaw ta sinda hinihiling na halangkaw. Namuklat ako sa kinaban na yaon na iniyong kaisipan, nagdakula sa katukduan na maninigo lang tawan ning pag galang ang mga gurang. Poon sa sakong magurang hanggang sa mga kamagurangan sa sosyudad. Alagad, sa sakong pagdakula, kung sain dakol na mga gurang akong nakaibahan , napag atid atid ko na ang mga gurang iriba iba man. Igwa ning mga gurang na pasil makaulay asin magayon na kaibahan, naghihiras kan saindang inadalan asin tatao man magdangog sa kairibahan. Alagad, igwa man na dai puwede masabihan ta ang gusto sinda lang sana ang maging panalamingan. Kung siring, kaine arin digdi ang maninigong gurang ? Ta kung hihilingon parehas sana man ang saindang mga edad pero iba man ang saindang tinutubudan. Matanos daw na isipon na nin huli ta sinda may edad sinda na ang nagtataram asin nagkakapot ning totoo. O ang marhay na gibuhon iyo ang hilingon sinda puwera sa saidang edad, ta tibaad bako man sana ang edad ang makakatao ning marhay na panalmingan sa banwaan.
Ini sarong magayon na basahon na dapat mabasa bako lang kan mga joven kundi pati kan mga gurang huli ta dawa pano ini pwedeng makatabang tanganing sinda magkasinarabutan. An pagiging may aram sagkod man ang pagiging mangmang, dae dapat sinusukat gamit an edad. An panahon nagbabago; kaipuhan tang masabutan na ang lambang saro dinisenyo kan Kagurangnan na magkakaiba. Alagad mas marhay kun maging pareho bukas an pag-iisip asin an puso kan kada saro sato. Dae boot sabihon na ini ang minuklatan kan mga gurang na tama asin ini an nakatabang sainda kaidtong panahon, iyo dapat ang pangarugan kan mga joven dangan dae mawot na ini man ang nakatabang sa mga joven sa ngunyan, matatabangan kaini an mga mas gurang. May mga bagay na pwede sako na dae pwede saimo asin an pwede saimo dae pwede sako. Maging halawig man lugod an pag-iisip kan mga mas gurang na tanggapon an mga bago asin maging halawig an pasensya kan mga joven na sabuton dangan tabangan an mga gurang na malagpasan an mga problema na tinatao kan nagbabagong mundo.
Gabos kita maagi sa pagkagurang dangad bako kita gabos naisasabuhay ang birtud ning kamarayan. Minatubod talaga ako na ang kagurangan kang sarong tao dae man sana nababase lang sa edad, kundi sa saiyang mga marhay na girâ asin pinag-agihan sa buhay. Totoong nakatudan na kang kadaklan na ang mga nakakagurang ang nasa tuktok kang hirarkiya bako lang sa laog kang pamilya sagkod sa komunidad. Pero, ako masalingoy kung ini nangangahulugan na sinda pirming tama huli ta dae man gabos na gurang may ginurangan. May mga pagkakataon pa ngani kung sisay pa ang ka-jovenan, sinda pa si may mas maray asin malawak na kaisipan, kaso sarado ang talinga kang mga kagurangan para akuon ang satuyang suhestyon sa buhay. Midbid ko na magkaiba an pinag-agihan kaidtong panahon kumpara sa ngunyan, alagad dapat yaon pa man nanggad an pagtao nyato nin respeto asin kamarayan sa lambang saro Minamawot ko sana na maging bukas ang kaisipan kang kagurangan na tawan importansiya sagkod halion ang hababang pag iling sa kapasidad kang mga ka-jovenan sa ngunyan. Mas maray bagang mag estar sa sarong lugar na may katanusan, nagkakasararo, asin organisadong pamayanan na tatao magpahalaga sa bilog na nasyon. Lugod, baguhon nyato ang satong salang kinatudan, para sa ikakarahay kang minasunod na pag-asa kan banwaan, asin satong isipon pirmi na gabos kita magurang pero mas marhay ang maggurang na may ginurangan.
Iyo, puon kaidto sagkud ngunyan, halangkaw talaga an paghiling sa mga “gurang” ta tigsasabing sinda dakol na nin napagagihan, may awtoridad, asin dakol na nin aram. Mantang may nadangog naman ako na nagsabing, “Akion ka pa, mayo ka pa kaaram-aram ta mas gurang ako saimo”. Puon kaidto, pirmi na tigtutukdo sa kaakian na kaipuhan maggalang sa mga “gurang”. Kaya, maray man na langkawan an kwalipikasyon asin kalidad kan pagkagurang tanganing sinda maray na pangarugan. Kaipuhan ikonsiderar an saindang gawi asin kun sinda magayon na pangarugan, lalo na ta dakulang tabang iyan sa arog ming mga joven tanganing makaabot man kami sa saindang magayon na kinamumugtakan. Sainda man giraray na likayan na makakulog nin iban tawo dawa na dakol na sindang naabot, ta hirak man kun madisganar an iba. Mawot man sana ninda an pagsabuhay kan mga birtud, pagkamuot, asin karahayan kan iba, ta an iba nin huli ta igwang kapangyarihan makusog na an buot maggibong sala arog na sana kan ibang politiko na sala an pagpapadalagan sa sarong banwaan. Kitang mga joven, kaipuhan ta man aramon kun sala na talaga an saindang palakaw, kun dai na ning kamugtakan, sagkud kun sadiri sana ninda an tigisip, ta baka makaraot pa sa dakol na tawo. Makihemati kita asin dai konsentihon an gibong raot. May mga “gurang” talaga na “naggurang” sana sa idad, bako sa pagiisip asin gawi. An kala ninda, sinda na sana pirmi an tama nin huli sa saradong pagiisip. May mga jovenes na mas “gurang”, bukas asin malinaw pa logud ang pagiisip, na mahihiling ta man ngunyan sa mga ginigibo ninda para sa satuyang bansa. Dai sinda napapagal dawa dai man dinadangog an saindang mga boses. Ugaring, nagtutubod ako na kaipuhan na maggalang kita sa mga gurang, dai lang ta sinda “gurang” sa idad, nin huli ta maninigo sinda ning paggalang. Aramon ta man an satuyang limitasyon asin kita maghurop-hurop man sa satuyang mga gibo. Mas maray kudta na dangugon man kan mga gurang an mga joven tanganing magkaintindihan bako itong mayo na daa nin galang pag nagrason sa “gurang”. Ugaring, totoong kita gabos magurang man, kaya kun an ibang gurang dai nagibong pakarhayon an satong banwaan, yaon pa man kita na makakagibo nin paagi manungod sa hinahalat tang pagbabago. May paagi pa para makua asin maabot ta an satong mga minamawot.
Kun ako man hahapoton kun ano an totoong ibig sabihon kan terminong “gurang”, nag sasang-ayon ako sa mga gustong ipasabot kan naratibong ini. Nagtutubod man nyato ako na an pagiging “gurang”, dae lang mabase sa eksperyensya asin edad lalo na sa posisyon na ugwa sinda. Ako nagdakula sa sarong pamilya na tinukduan kan sakong mga magurang na galangon asin sunudon an mga tinataram kan mga nakakagurang sako alagad kan nahihiling ko na minsan taliwas naman sa pagkatawo ko an mga pinapasabot ninda, duman ko napag hurop-huropan na bako man gabos na gurang sato, pirming tama asin sunodon an gusto nindang mangyari. Sagkod, habang nagtatalubo ako nanud-an ko na dawa joven pa ako, ang pagtaong galang bako lang sa mga gurang kundi para sa gabos na tawo na dawa mayong maray na posisyon o dawa aki pa man yan. Sarong problema pa sa ibang mga kagurangan ngonyan, huli ta may mga edad na sinda huna ninda, gabos na ninda aram an mga bagay bagay sa kinab-an, nin huli ta dae ninda aram na urualdaw may nag aabot na bagong impormasyon asin nagbabago an ikot kan mundo. Kung hihilingon, minsan nakukulong na sinda sa limitadong nanud-an ninda kadto kaya dae ninda maako sa sadiri ninda na an mga ka-jovenan ngunyan may mas aram na sainda. Kumbaga, sarado an mga isip ta halangkaw na an paghiling ninda sa sadiri ninda. Kaya na sana nagpipinatal an mga nakatukaw ngunyan sa gobyerno. Kaya dapat ta ng langkawan an kwalipikasyon sa mga matukaw sa satong gobyerno, ta aminon ta man tabi na an mga kajovenan ngunyan, may mas aram na sa mga arog kaning bagay.
Syempre, para man sa ma ka-jovenan dae ibig sabihon na may nanunud-an na kita sa buhay ta asin sa mga bagay bagay digdi sa kinab-an, dae na kita magiging marhay na tawo. Disiplina man giraray an dapat tang manud-an asin tamang pag-uugali, ta maabot man an panahon na kita naman an magurang kaya dapat bag-ohon ta na an mga nakatuodan asin tukduan an mga masurunod na henerasyon.
Iyang tataramon na “mayong ginurangan” an halos pirming nadadangog kang mga jovenes ngunyan lalo na sa mga kanya kanyang harong. Kun sa rinconada an pirmi mi man nadadangog itong “naggugurang baga ikang paatras ni/noy” o “uda na baga ika pinanggugurangan.” Pagmati mi, dakulang responsibilidad pag ika inapod nang gurang ta garo baga pag naggugurang ka na sa edad, kaipuhan aram mo na gabos asin kaipuhan kaya mo na gibuhon gabos pero an paggurang dae man lang bagayan sa edad kundi pati sa nanunudan mo asin sa paggibo mo. Dae man din porque may edad ka na, maaram ka na. May mga aki na gurang na mag-isip pero may mga gurang naman pero aki pananggad mag-isip. So, ano na lang ang basehan ta kang pagiging gurang? Tama lang na maging malinaw kita at mas mataas ang kwalipikasyon ta sa tawong ikokonsidera ta bilang gurang. Ta an pagiging gurang may power yan ta gabos saimo nakatingala asin nagsusunod pag nagtaram ka. Kaya ang pagiging gurang o an title kani dae lang dapat yan basta basta tinatao sa taong may edad na kundi mahihilingan ning maray na birtud sa pagtataram, pamumuhay asin paggibo. Lalo na sa mga jovenes ngunyan, dakol ang nakakasabot ning sala sa pa agi ning pagpapadakula sainda o pagtrato kang mga magurang, asin mga pangyayari sa kinaban ngunyan. Dapat atwan ning pagkakataon ang mga kaakian na maghapot ag magtaram para sa sadiri ninda lalo pag tama man ang pigtataram ninda na dae ikokonsidera na mayong respeto sa mga gurang/magurang. Dae man din porque gurang na ay tama na gabos an tinataram o ginigibo, dawa an mga gurang dapat dae magpundo na makanuod ning mga bagong gawi ta ang panahon nagbabago asin an mundo ag tawo. Kung ano ang tinutubudan kadto pwedeng dae na tinutubudan o sinusunod ngunyan. Kaya sana ang mga gurang dae man mapundo na lang sa kung anong pinaggurangan ninda, kundi makanuod tumanggap ning bago asin magadjust man sa bagong henerasyon. Bakong kung dae naaayon sa tinutubudan o ginurangan ninda ay sala na. Mga naggurang lang sa edad pero bakong sa isip. mga tawong aram naman an sala sinda pero nagbubuta-butahan asin nagbabangog-bangogan satuya. Kaya kitang mga jovenes, magurang man kita. Habang joven pa, gibuhon ta ang magigibo ta para mabago an mga salang nakagurangan o mga dae naman applicable sa henerasyon ngunyan. may pagkakataon pa kitang isalbar ang banwaan asin itama an mga sala ag itukdo sa mga susunod na henerasyon si mga nanudan tang mga birtud sa mga sadiri tang karanasan. Dae ta na darahon hanggang paggurang an mga toxic filipino culture and traits. Mapundo na sana kanato an mga pagsasakit ag diskriminasyon na nararanasan ta ngunyan sa mga magurang ta ag sa gobyerno na mayong tunay an pinaggurangan.
Ini sarong pagirumdom sato na ang konsepto kan “gurang” sarong termino na igwang hararom na kahulugan. Tama, ang termino na ini sarong basehan sa satong kultura na kung saen binabasehan ta ang kadunungan asin kalidad kan sarong tawo. Alagad, dae ta pwedeng idisganar an mga salang bagay na naka-ugat sa konseptong ini. Saro sa pinaka salang interpretasyon kaini iyo an pag-iisip na sa gabos na bagay, kung siisay man ang nakakataas sa edad iyo an may ultimong boses, asin dae pwedeng kontrahon. Ini dae ibig sabihon na ang mga ka-jovenan iyo an may poder sa pagtaram, kundi, ini pag-laag sa tamang tataramon na may mga bagay na bako lang sa konsepto kan “gurang” nababase an karahayan asin tamang pag-uugali, kundi sa “birtud” kan sarong tawo. Sa panahon na ini kan krisis, ini dakulang pagsa-boses sa kadakulan na ang kaipuhan kan satong kumonidad, iyo an tao na bako lang sa edad nakaka-taas, kundi igwang tunay na paninindugan para sa ikararahay kan gabos asin tataong makihimate sa panganga-ipuhan kan saiyang nasasakupan. An “kagurangan sa edad na igwang “birtud”, iyo an may mas poder na mag-giya sa sarong kumonidad. Eksperyensa asin birtud, ini duwang bagay na kung igwa an sarong tawo, siya sarong kagayunan sa sadiring kumonidad, asin pwedeng maging modelo kan sarong marhay na lider.
Sa kapuonan pa lamang kan artikulo napaisip na po ako na ano talaga an ibig sabihun kan terminong gurang? Hinapot ko man po an sadiri ko kaiyan pero saro lang ang naglaog sa sakuyang isipan “an mga gurang iyo an mga indibidwal na dapat tawan nin galang asin pagpadangat na garo sinda nasa pedestal”. Pero sa artikulo na ini po napaisip ako asin napahapot po sa sadiri ko tama pa daw ni na kahulugan na dapat itao sa terminong “gurang” para sako?
Sa artikulo na ini po napahapot na po ako asin napaisip, asin sa pagpadagos ko sa pagbasa kaini narealizar ko na kaipuhan ko palan baguhon asin palawigon an sakuyang pananaw manungod sa terminong “gurang”. Puon pa lamang kaidto kita, na mga minasunod na henerasyon napagsabihan na basta gurang dapat igalang asin tawan nin pagpadangat ta sinda gurang na asin puno nin kaaraman na mayo pa sato o kaya dae ta pa naaraman. Pwede ta na masabi na iyo tama man ni pero bakong gabos na “advice” na saindang itinatao sato nagagamit asin nararapat sa panahon ngonian.
Igwa talaga na mga gurang na nagkagurang na lamang dae pa nanggad tatao nin tama asin an sala na kaaraman iyo pa nanggad an ipinapamana sato na minasunod sainda. Bilang sunod na henerasyon an responsibilidad na itama ini asin baguhon an satuyang pagkakakintindi sa gawi asin sa pagkakatao nin ibig sabihon sa “gurang” ay yaon na sato, dae ta na ipagpasa an mga salang gawi na saindang “ginurangan”, habang igwa pang panahon ini itama na niato asin baguhon tanganing dae na kita maguin arog ninda na haloy na sa kinaban mayo pa nanggad na ginurangan.
An kwalipikasyon kan ginurangan nunka tang ibase sana sa numero, an edad basehan lang kan laba kan buhay, an gibo ta bilang sarong tawo sa sosyudad, iyo an pananlmingan kan satuyan ginurangan sa kinaban. An marhay na pakiiba asin pakimanwa kan sarong aki mas danay na maimbod, kaysa sa daeng data na pakiiba nin sarong gurang. Nagin salang kaisipan na ini sa satuya, na huli gurang iyo na an tama, nagdadanay ini huli ta mayong nagtutuyaw sa salang gawi, kaya marhay na igwa arog kaning plataporma na nakakatabang para maiheras an magayon na pangapudan.
Tama na maray an sinasabot sa basahon na ini. Ini man nanggad an gusto kong ipaabot minsan sa sakuyang mga magurang asin ibang nakakagurang. Totoo na sa kadaklan na bagay kung sisay ang gurang iyo na susunod. Kung isay gurang iyo ang may awtoridad sa mga bagay bagay. Mayo man mali igdi, alagad minsan igwa man kitang sadiring pag iisip na dae nag uuyon sa sainda. May iba iba kitang pag tubod o kaaraman sa sarong bagay kaya pag abot sa dae pagkakaintindihan kang gurang asin aki dae man nanggad maninigo na an basehan kan tama asin mali ay ito sanang nabobotan kan kagurangan dahil sana saindang idad. Kaako ako man na sinda an masunod ta mas dakol na sindang napag agihan sato asin nadanasan sa saindang buhay alagad dapat man isabot na maray ini sa mga aki bako sanang marason na gurang sinda asin garo man sana pinapasabot na mayong aram ang aki. Dae man magayon minsan dangugon an tataramon na “maagi ka pa sana, pabalik na ako” kan mga gurang alagad minsan tama man sinda, garo sabot sana ninda ipaaram na may mga bagay pa na kaipuhan ta maaraman asin mapag-agihan. Pero bako sana man dapat boot kan nakakagurang ang matubod, kaipuhan man kan aki na mapasabot an saiyang himotok sa buhay asin maintindihan ni kan nakakagurang para man maiwasan ang magkaigwa nin kulog buot sa kada saro. Importante man na maaraman man nanggad kan aki an saiyang limitasyon asin mamentenir an pagrespeto ta gabus kita karapat dapat na makamati kaiyan lalo na ang mga nakagugurang sato.
Haloy ko naman hinahapot an sadiri ko kun ano talaga ang kwalipikasyon para maapod an sarong tawo na gurang. Dawa kan ako sadit pa naintindihan ko na na dae ibig sabihon na halangkaw na an edad kan sarong tawo, gurang na sya na dapat respituhon. An mga gurang lugod na nagpaparapirit sako na respituhon o kakanon na sana kun anong sinasabi ninda dawa aram ko na sala, iyo lugod and mga tawo na abang sadit sa paghilig ko. Dakulaon ining problema lalo na sa mga arog kong joven, nungka kaming dinangog kang mga “gurang” ta huli ta mas may aram daa sinda, pero kun sinda tama tano arog na kaini and mundo na samuyang mamanahon sainda? Sa mga sitwasyon na ini kaya ko naiisip na minsan labi labi man ang gabat na dinadara kan makabagong henerasyon, napipiritan kami na mag gurang nin mas mabilis sa samuyang edad ta nahihiling mi na si mga dapat na gurang lalo na si mga na pwesto, mas aki pa sa mga tugang mi sa elementarya mag-isip.Sana maisip man kan gurang na henerasyon na dahil sa sarado nindang isip na sinda ang gurang ta sinda may”edad” na napipiritan ang mga aki asin makuapo ninda na darahon an responsibilidad kan pagataman asin pagmalasakit sa banwa.
Iyo ini an kaipuhan na madangog, masabutan, asin maako kan mga gurang na dawa sa kahaluyi dai pa nanggad tatao magpahunod nin huli sa kaisipan na pirmi sindang tama asin nasa posisyon. Kaipuhan ining artikulo iheras ta ngarig masabutan na an kahaluyi asin birtud, dai parehas. Tama si Sir na kaipuhan tang tibayan an kwalipikasyon asin pagayunon an kalidad kan ginurangan. Saro ini sa iniiriwalan sa harong nin huli ta minsan an kinatubudan asin gibo gibo kaidto, naidadara pa ngunyan dawa na dai na ini nakakatabang o tama. Masakit makidiskurso sa gurang lalo na ta pinatubod kitang dapat sindang pangarugan. Kinakaipuhan tang lagan ning limitasyon an pag isip na ini lalo na kung dai na talaga nakakatabang an kinatuodan kaidto. I-normalize ta an diskurso ni anong edad ta nasa iba iba kitang posisyon o pinanghuhugutan. Arog kang pag-ako ta kan rehiyon na Kristiano, kaipuhan ta man akuon an bagong kaisipan asin pagtubod ngunyan. Ining artiklong ini saro man ning pagirumdom asin responsibilidad kan mga jovenes na kun dai man mabago an konsepto na edad an basehan kan ginurangan, kita na sana an magtabang sa sosyodad na ini baguhon asin pataluobon an birtudes na kinakaipo ngarig makalaog sa kwalipikasyon asin kalidad na kinakaipo kan banwaan.
An opinyon ko igdi, saro ini sa panalmingan o reminder na minsan dai ta aram kung pano maghiling kun isay baya an igwang birtudes na nakakalaog sa mga kwalipikasyon asin kaliadad kan ginurangan. Hanggang ngunyan igwa pa nanggad mga buta asin bungog na dai tatao mag aram nin huli ta nag iiwas nin diskurso o yaon pa nanggad sa pagtubod sa konsepto na ang ginurangan yaon sa edad o natutuninong na sana sa kulang na kwalipikasyon asin kalidad. Kaipuhan ta ning diskurso sa dawa anong edad asin tanggalon an kaisipan na dai paggalang an pagdiskurso sa gurang.
Iyo man nanggad. Kung edad man sana ang basehan kang pagiging sarong “gurang”, garo baga mayo lamang kaledad kung hihilingon. Ta kung an sarong tawo na inaapod na “gurang” dae minabuot akuon an mga kaisipan na iminimidbid kang ka-jovenan, ini an nagpapahiling nin pagkawara nin respeto sa opinyon. Sabihon ta nang iyo mas dakol ang experyensya ninda sa buhay ta mas halawig an taon na saindang ginugol igdi, ta dawa pa ribo-ribong taon sinda mabuhay kung ang kaisipan ninda parehas na o mas maraot pa sa rungaw na dayo mayo man giraray kabuluhan an maging “gurang”. Para sako bako sanang pagkaaram sa buhay ang dapat manudan kan kada saro, an pagrespeto sa desisyon an saro sa dapat ilaog sa payo asin katudan siring man an pagtao nin pagkakataon na depensahan ang sadiri kun sala naman ang gibo gibo kan mga inaapod tang gurang sa lipunan. Ay ta maski ngani sa harong garo baga palayason kana pag nagsimbag ka na baliktad sa paghiling ninda, na garo baga natumakan ang ang pagkatawo ninda. Ini an saro sa minamuot kong magbago sa panahon ngunyan, dawa diit tawan lamang oras ang mga ka-jovenan na magtaram asin ipasabot ang suhestyon na ikakamaray kang gabos bakong pirmi sanang sararado ang talinga ta “mas may aram sinda”. An sako man lang tano dae ninda maiintindihan ang pinagkaiba kang henerasyon ngunyan sa henerasyon ninda, bakong parehas asin dakol an nagbago. Ta dawa anong sabihon ko digdi sarong tataramon man giraray ang gusto kung panindugan, iyo an “respeto” asin mga marhay na gibo para sa gabos bakong sa sadiri. Mas maray nang naggurang kang may ginurangan kesa gurang lang lang mayong nang hararamon na kaibanan kundi ang edad na sinayang magparaatom sa salang pagtubod.
Ini an saro sa mga rason kun tano ta may mga gurang na nag-aabuso kan pagiging “gurang” ninda. Ini iyo an ideyalismo na dapat pirming mag respeto asin mag taong galang sa mga gurang. Ini nagtao nin awtoridad asin kapangyarihan sa ibang gurang, kumbaga pinapamati sainda na sinda mga superior, asin nahihiling ninda ining rason o palusot na maski sain asin maski anong urulay, sinda an pirming nasa tama. Saro ini sa mga naging kawsa kun tano nginangaranan na parasimbag asin mayong respeto an sarong aki na nagsisimbag sa mga gurang gamit an saiyang kadunungan.
Sa ngunyan na panahon, dapat maging klarado na ini sa gabos, aki man asin lalo na sa mga gurang, na ang mga teenagers dapat tawanan nin chance na pangaralan an mga gurang ta igwa nganing mga teenagers na mas gurang pa mag isip kesa sa mga gurang. Dai boot sabihon na gurang na sinda, mayo na sindang room for improvement. Kitang mga tao, hangga’t buhay kita, dai natatapos an pagtao sato nin oportunidad na makanood asin magbago ning pananaw asin prinsipyo sa buhay.
Sa satuyang sosyudad, saro na talaga sa hinihiling na pamantayan an edad para masabi na an sarong tao yaon na saiyang kagurangan, pero ini para sako sala ta an totoo kayan, sa bagong henerasyon, nagagamit ang pananaw na ini bilang argumento sa mga jovenes. Nagiging sarado ang isip kan mga gurang sa pakiulay asin mga ideya kan mga jovenes. Dapat an pamantayan sa pagiging gurang bako lamang sa edad, kundi sa pakikihimanwa asin pagsasaboot kan mga nanudan ninda poon pagkaaki sagkod sa prensenteng panahon.
Manunungod sa politika, mahihiling tang nagdadakul an mga jovenes na miyembro o nasa posisyon. Kun tutuuson kaya, an mga jovenes an may mas masarig asin halawig an kaisipan apwera pa kaiyan sinda matinubod-tubod sa anumang kasugoan. Bukas sinda sa ano man na kahapotan, suhestiyon o kumentar sa sainda.
Mientrastanto, an sakong tugang na maestra, nakasabi kan mga nakaaging aldaw na an mga gurang dipisil ng masugo o magtinurubod. Didiit na sana an tatao magtaong respeto. Nin huli ta may mga bagong joven na maestra, tig sasamantala ninda an saindang posisyon bilang gurangan na sa saindang mga trabaho. Dae kan mga ini naiisip na gabos sinda mga maestra. Nahihiling kan mga ini na joven ini kaya kaya ninda ini matapos o magibo, na sinda haloy na sa trabaho kaya oras na man na an mga joven na maghiriro. An mga jovenes para tawan nin galang an mga ini, sinda maturubod dawa pa sinda may mga kanya-kanya o pararehas na gibuhon.
Kun an paggalang sa mga gurang yaun sa sampulong tugon na dapat sindang galangon asin respetuhon, dapat makanuod an lambang saro sa tataramon na “paggalang” nin huli ta dapat gabos ginagalang. Mag pa gurang mag pa joven, dapat tinatawan ta sinda nin tamang pag trato, tamang pag respeto. Dawa an satuyang sadiri. Makanuod kitang respetuhon an satuyang sadiring lawas asin pagkatao. Gabos kita ginibo kan Kagurangnan nin pantay-pantay para magkaminorootan, bako magsuruwayan o dae magkauruyunan. Gabos man kita magururang kaya dapat gabos magin bukas an puso asin isipan manunungod sa mga tataramon kan Kagurangnan. Kaya dapat paghurop-huropan ini kan lambang saro sa mga salang gawi o kapabayaan na nagibo asin magiginibo ninda.
Aram niato na nagbabago bago an panahon, igwang mga pagtubod kaidto na dai na masyadong nababagay ngunyan. katakod kaini pirang beses ko na nahiling asin napatunayan na bakong basehan an edad sa kung ano an kayang gibihon kan sarong tawo. Iyong gayo sa presenteng sitwasyon na igwa kita nguwan. Maski sa pulitika, igwang mga opisyales na masasabe tang parte pa kan kajovenan pero mas aram pa an karahayan kan kadaklan kesa sa ibang mas maedad sainda.
Ining babasahon na ini an saro sa mga “eye opener” bako lamang sa mga kajovenan kundi maski sa mga nakakagurang na gabos kita igwang manunudan sa lambang saro maski ano pa an edad.
Dakol na beses ako man napahapot sa sakong sadiri kung siring ano baya ang yaon sa mga “gurang” tadaw ta sinda hinihiling na halangkaw. Namuklat ako sa kinaban na yaon na iniyong kaisipan, nagdakula sa katukduan na maninigo lang tawan ning pag galang ang mga gurang. Poon sa sakong magurang hanggang sa mga kamagurangan sa sosyudad. Alagad, sa sakong pagdakula, kung sain dakol na mga gurang akong nakaibahan , napag atid atid ko na ang mga gurang iriba iba man. Igwa ning mga gurang na pasil makaulay asin magayon na kaibahan, naghihiras kan saindang inadalan asin tatao man magdangog sa kairibahan. Alagad, igwa man na dai puwede masabihan ta ang gusto sinda lang sana ang maging panalamingan. Kung siring, kaine arin digdi ang maninigong gurang ? Ta kung hihilingon parehas sana man ang saindang mga edad pero iba man ang saindang tinutubudan. Matanos daw na isipon na nin huli ta sinda may edad sinda na ang nagtataram asin nagkakapot ning totoo. O ang marhay na gibuhon iyo ang hilingon sinda puwera sa saidang edad, ta tibaad bako man sana ang edad ang makakatao ning marhay na panalmingan sa banwaan.
Iyo, klarado sako an ultimong punto kan artikulong ini: na dae ibig sabihon na naggurang ay may ginurangan na. Na mayo nasusukol sa edad ang awtoredad, respeto, o panghinguwa kan sarong tawo. Iyo, nakikisaro ako sa puntong ini.
Ngunyan, ang hapot ko lang, kung hihimayon, dae daw dawa papano “justified” man ang mga tawong natubod na ang konsepto kang “gurang” may nakakabit na konsepto ning “nakakataas” sa dakol na lado? Ini ta natubod na kita minundag na mayong kaaraman sa mundo. Tabula Rasa ni John Lock kun baga. Ngunyan, kita nakakuang kaaraman sa paagi kang karanasan. Sa linyadang pagiisip na ini, pwede kong masabi na si mga mas may edad, may mas dakol sindang eksperyensa, asin may mas dakol na chansa na makakua ning dakol na kaaraman.
Uuliton ko, iyo nangad naguuyo ako na mayo sa edad ang nasusukol ang “kagurangan” kan sarong tawo. Ang gusto ko lang ipunto ay ang mga may edad igwang dakol na tsansang may dakol kadunungan sa buhay ta mas halawig ang saindang naging eksperyensa. Ining sakong punto malaluman sa iba ibang lado sa satuyang syodad. Saro sana sa lado kan trabaho, na kadaklan na pagkakataon, ang sarong empleyado bago matawan promotion, kaipuhan munang may pirang taon na eksperyensya sa mababang posisyon. Parehas man sa lado kan politika, an sarong tawo dae pa makakadalagan sa posisyon kan pagiging presidente kun dae pa kwarenta sa edad.
(Dae ko aram kung naipadara kong maray an punto ko ta ako dae sanay mag paliwanag sa lingwaheng ini pero sana iyo. )
Ang pag gurang kadakol inaagihan na experyensya, sa expersensyang iyan dapat kadakol na kitang nanudan para maging pangarogan kang mga kaakian. Magpadara ning maray na ugali ta nganing respetuhon asin igalang kita niato.
Tama, sa lipunan ngunyan bako nalang dapat “gurang” an may boses nin huli ta nagbabago an panahon asin may mga “boomers” na inaapod na okupado nin bagong kaaraman. An edad bakong basehan para magka ugwa nin role sa sarong komunidad, pwedeng an mga “gurang” dakol ng eksperyensya sa buhay pero may mga Joven na mas dakol an aram sa mga bagong trend sa henerasyon ngunyan. An mga Joven bukas an kaisipin sa man iba ibang suhestyon, alagad ta ngarig magka ugwa nin maray na pamamayo sa sarong banwaan o sa ano mang olayang pang lipunan kaipuhan magka ugwa nin kolaborasyon ang parehong henerasyon.
Saro talaga sa pamantayan kang satuyang banwaan an edad kung sain ang mga gurang sana ang may kakayahan na maging lider, ang may kakahayan na magpasunod sa kadaklan. Ang sabi ngani kayan magsunod sa mga gurang ta mas nainot sinda sato, na eksperiyensiya na ninda ang dae ta pa mapag aagihan. Dae kita makabuot na mga hoben ta inot na inot mayu pa man kitang gayung kaaraman, ang hiling kang gurang satuya “hilaw” pa. Kundi sa ngunyan na henerasyon dae naman nahihiling sa edad ang pagiging lider, kung nasa buot asin kakayahan talaga kang sarong tao hoben man yan ang pagmamantinir tanu ta dae ta pag tawan ning tsansa.
Ang pagkagurang dae man sana iyan nahihiling sa pahanon na inagihan ning sarong tawo. Ini sarong representasyon kang saiyang kinanudan sa kinabaan na saiyang kinamundagan. Ini bako sanang nasakop sa pano niya napamarhay ang saiyang sadiri kundi kung pano niya pinadanay ang karahayan sa pagirok niya sa kinabaan na saiyang hinihiruan. Gabos kita nagugurang pero ang kahaputan may ginurangan man daw? Ini sarong mensahe sa gabos, na ang kagurangan nadanay sana sa sarong tawo kung saiyang naotob sa buot ang sinabaing “may ginurangan” sa paagi ning mga birtud na saiyang kinatudan.
Saro ning babasahon na gusto ko ipabasa sa mga gurang na minasambit na sinda may ginurangan na, na ako saro sanang jovenes na mayong experyensa sa buhay na kadakol pang malutong kakanon para sinda madaog. Sakuyang buot dae man kaipuhan daogon ang sarong tawong nasa itaas na para sabihon na ika matibay asin nagurang na, ta para sakuya ang tunay na may ginurangan na, na ako ning pagkakasala asin dae minaasta na kun isay na Hadi.
Tubod ako na bako ang basehan ning awtoridad ang edad. Ang kwalipikasyon para tawan kan respeto ay base sa marahay na mga kagibuhan kan lambang tawo. May legasiya na marahay na naitao o naiwalat sa pamilya asin sa banwaan. Minsan ang nahihiling ko, taliwas ang sinasabi sa ginigibo kan sarong gurang. Dapat ang emhemplo kan gurang mahihiling sa saiyang pagkabuhay lalo na mapuon yan sa pamilya. “Walk the talk” kung sabihon.
Mayo man mareklamo o masimbag na joven sa gurang kung tama ang sinisabi asin ginigibo.
Minsan napaparaot pa ang mga jovenes ta masuronod sa mga gurang na dae tama ang ginigibo. Mga gurang na may na gigibong dai kamugtakan, nagbibisyo pa asin siring tigbabalobagi pa ining tama. Sa mga joven man dapat dae na mag arog sa mga gurang kung taliwas ang ginigibo sa prinsipiyo ninda. Maghiling man sa sadiri kung may sala man naigibo talaga kaya naanguttan kan lambang magurang. Magiging “history repeats itself”. Mayong pinagbago kung dae man aakuon ang mga pagkasala ta, maabot man kita sa pagkagurang arog pananggad kita sa mga habo tang ugali kan sinasabing gurang. Ma parehas kita sa mga gurang na mayong ginurangan.
Digdi sa mensahe ini, parehas joven o gurang dapat magibo nin marahay sa lambang saro para mayong madistruso o maraot. Maabot ang panahon ang mga joven magiging gurang kaya kaipuhan maging klarado ang kwalipikasyon ning pagiging gurang ta baka mag abuso man ini pag abot sa panahon na maging gurang man ang joven. Ta kung an Diyos ngani na konsiderar, Kangurangnan sa tataramon nin Bikol, na sya ang nagsisimbolo ning karahayan asin pagkamuot. Dapat iyan ang panalmingan kan lambang saro, ang marahay na gibuhon, hanggang igwa pang buhay kaya pa magbago kung gugustohon.
Iyong gayo. Nagmata na lang kita sa kinaban na ini na pinangangaputan an sarong prinsipyo na dae man kaako-akong tubudan kan kadaklan. Dae man sa gabos na oras nasa halangkaw na pwesto kan hirarkiya an mga gurang alagad nasa irarom an mga kajovenan. An basehan kan pagigin ladawan sa gabos iyo an mga kwalipikasyon kung pano magin marahay, madunong, matanos asin mapagpayaba na tawo. Bawat saro sato igwang potensiyal na magin ladawan asin modelo nin buhay nin huli ta kita man may isip asin abilidad na pwedeng magribay o pumantay sa sinsasabi nindang gurang. Kaya, sa sakuyang paghiling, ini an satuyang imbitasyon tanganing baguhon asin itama an prinsipyong napagmatahan na nin kadaklan.
Uyon ako sa mensahe na boot ipaabot kainiyo. An edad dae dapat pagbasihan kan kalidad kan pagigin gurang ta kun an edad nagdadagdag pero an gibo maraot, mayo iyan ginurangan. Kaya uyon ako na dapat na langkawan nyato an kwalipikasyon asin kalidad kan pagigin gurang, magin ladawan dapat kita gabos nin karahayan magin joven o gurang man. Isabuhay asin ripasuhon nyato an birtud,mabuhay nin tanos tanganing kita mapamaray asin an buhay ta magin trangkilo.
Maray ining pag urulayan lalo na ta napapanahon. Dakol na jovenes an tinataktakan kan mga gurang pag abot sa pagpaisi nin suhestiyon o pagtuyaw kan mga salang gibo o dai epektibong aksiyon kan mga nasa katungdan. An mga nasa katungdan man, kadaklan, imbes na magdangog asin isipon an karahayan kan gabos, sadiring interes sana an iniirisip. Tama, dapat langkawan ta man an kwalipikasyon kan sarong maninigong gurang na satong sinasambitan na bako sanang edad asin eksperyensiya an sukulan. Kaipuhan ta nin mga gurang na totoong papamarisan. Itong may kadunungan na dai takot magdangog asin makanuod pa, may paninindugan na dai pabarobago nin desisyon, may paghimate na dai masasapawan nin kalangkawan asin pagpapakatawo na dai mawawara dawa sa oras nin kasakitan.
Gabos na tao igdi sa kinaban pasiring sa pag gurang, may kwarta man yan o mayo. Arog kan satong mga magurang na dapat niatong igalang, sunudon, lalo na an padangaton ta kita man din ay magiging mga magurang din na arog ninda sa maabot na panahon pero dai ko sinasabi na gabos na gurang ay gabos na dapat irespeto saka sunudon, depende ini sa saiyang birtud na ginibo asin ginigibo sa mga tao asin sa komunidad na kinabibilangan niya. Pirmi kong ginigirumdom an sinabi sako kan saking mga magurang na dae sinda perpekto bilang mga gurang, may mga pagkakamali din sinda bilang mga gurang, an pangadal lang ninda sako na gibuhon ko daa saka arugon an mga maray na gawi saka pag-uugali ninda tapos iapon an mga dai dapat na ugali. Aram ko na aram din nindo na dai pwedeng haha din an respeto ning maski sisay na tao, ta itinatao ini ning kusa sa mga taong dapat tawan maging aki man yan o gurang. Kaya bilang indibidwal igdi sa mundo, ayuson ta an satong birtud mintras kita mga aki pa ngarig maging maray na ehemplo kitang masasabi pag kita mga gurang na asin maaapud kita na mga gurang na may ginurangan.
Nakakmundong isipon na naging kwalipikasyon ang “gurang” asin “edad” para masabi na an sarong tao ay may aram, eksperyensyado asin yaon pirmi sa tuktok kang hirarkiya. Panahon na garo para ini satuyang bagohon. Panahon na para ipahiling sa gabos na bakong sa edad ma depende ang pag galang na dapat itao sa sarong tao. Dakula an pag galang ko sa sakuyang magurang asin sa mga gurang pero nararapat man na sa joven tang idad taanan man ninda kita nin arog na importansiya, paggalang asin suporta ta kita tatao man bagang kan mga aspeto na igwa an sarong gurang arog kan kadunungan, karahayan, katanusan, pagkamuot asin pagsadyusan. Kita bilang joven, tatao man manindigan sa kung ano ang prinsipyong igwa kita asin tatao kita na magpili asin mag desisyon sa kung ano ang aram tang tama.
Gurang man o Joven, gabos kita pwedeng makasakat sa hirarkiya!
Dipisilon man nanggad sa panahon ngunyan gibuhon na panalmingan an mga inaapod niatong “gurang”. Ako man minatubob na dae nanggad basehan an edad kan sarong tawo para siya gibuhong ehemplo. Sa sakong mga na o observar na nagigibo kan mga kamagurangan, ako man minahurop-hurop kun tano may mga tawong dae binabagay an saindang hiro sa kun pirang edad ugwa sinda. Ta daw ta dae ninda dinadangog an opinyon o pinag-susuhuwestyon kan mas aki pa sa sainda? Ta daw ta garo numero sana an duminagdag, bako si mismo nindang pagkani-tawo? Mas may laman pa ngani kun tutuuson an sinasabi kan kaakian. Puros sana man duros an minaluwas sa nguso kan ibang kamagurangan, dae man ninda ini isinasabuhay.
Totoo man nanggad na kinakaipuhan respetuhon asin arugon an mga gibo kan mga “gurang” nin huli ta kadakol na sindang pinag-aragihan. Pero asta sa nagka-igwa na akong buot, ako nagimata na dae gabos na dakol nang eksperyensya dapat arugon. Ako nagtutubod bilang sarong jovenes, na may mga karapat-dapat lamang na mga kamagurangan an kinakaipuhan galangon. Sinda man nanggad itong mga tawong inaako an sala ninda dawa sinda pa si mas gurang sa iba.
Totoong dai man nasusukol an pagiging gurang asin pag taong galang sa tawo sa paagi sana kan sa iyang edad. Bako gabos sa sato may masarig na kaisipan, pagkamuot sa kapwa, asin tatanong mag iwas sa bisyo asin temptasyon. Paghurop – hurupan nyato an satong mga desisyon kun si isay an mawot na tatawan birtud nin kagurangnan.
An tataramung “gurang” dae man sana hinihiling sa edad, posisyon sa ciudad asin sa mga na experyensya ninda sa haloy nindang pagkabuhay digdi sa daga. Hanggang ngunyan ginagamit pa man nanggad kan mga gurang an tataramung “pasiring ka palang, pabwelta na kami”. An panahon minabago dae man ibig sabihun na gurang ka, gabos na tig tataram mo tama, mili may mga tiyansa pa man giraray na an gusto nindang ipaabot sa gabos base man giraray sa saindang panahun o eksperyensa pero iba na ngunyan. Kaipuhan tang sunodon an tama bako pordahil sa sinabi kan mga gurang kaya tama pero ini ay dapat ipinapaabot sainda sa marhay na paagi. Kaipuhan maaraman kan gabos na jovenes an marhay asin tama na pag uugali na mag respeto sa lambang gurang nin huli ta sa pag agi kan panahon kita man maabot dyan sa pag-gurang.
Ako man minasang-ayon sa punto kang basahong ini. Bako sana ibig sabihon na pag gurang ka ika na ang dapat nakaka taas sa pwesto. Bakong basihan ang edad para maging ehemplo kang mga tawo ta igwa kita nin iba ibang kaaraman or karanasan na pwedeng dae namatian kang ibang may mga edad na. Nag babago ang panahon dangan kani kita nakakanuod sa mga ini. May mga aram sinda na dae ta aram pero dae ini balakid para maging maray kitang tao.
Ining kaisipan ta na gurang sana ang pirming may awtoridad saka sinda sana ang pirming tama ay haloy ng napipirmi sa satuyang banwaan. Nasanay na kita na sa edad nagbabase kung isay ang dapat respetuhon at dapat dangugon. Mayo man sala sa kaisipan na ni kaso may mga bagay na dae ta na napapansin dahil sana sa pagbase sa pag ka gurang ka sarong tao.
Tama na pag hurop huropan niato kung sisay ang dapat apudon na gurang. Dae lamang ang edad ang maging kwalipikasyon niato para maapud ang sarong tao na “gurang”. Kung hihilingon, sa panahon ngunyan mas dakul pang jovenes ang mas igwang aram sagkot mas igwang mala sakit sa iba pero tanu ang mga opisyales mga gururang? Ang rason kaini , binabase sa edad ang pagkaka igwang kapasidad para mag sirbe sa satong bayan.
Saro pang naririparo ko sa mga gurang ngunyan, pirming tig tutuyaw ang mga ka jovenan sa mga ginigibo ninda, masabi pa yan “kadtong panahon mi arog kani…” ini pinapahiling na sarado ang pag iisip ninda sa mga pag babagong nangyayari na dae ta malilikayan.
Mapapansin ta sa satuyang pamilya, bansa, o sa satong komunidad pirming “gurang” ang nangangasiwa or nagpapadalagan kaini kawasa sinda ang sinasabing mas may ma aram nin huli sa saindang eksperyensiya. Minsan ang mga gurang daeng pansin o daeng a-ko ninda ang mga ideya o opinyon kang mga jovenes ta huli ang pag hilin ninda sa saindang sadiri ay kataas-taasan ni huli sa saindang “kaaraman” man daa nin huli sa saindan edad at eksperyensya. Sa edad kung baynte namumulat na ako sa mundong kina iiruan ko, naaraman ko na ang tama sa sala. Minsan dae ko talaga maiwasan gumibo ning mga bagay bagay, mga bagay na ikakarahay kang sadiri ko, na aram ko na makakatabang sa pagbisto ko sa sakuya pero sala sa mga mata kang magurang
ko, pag maabot sa punto na aangutan ninda ako and hahaputon kung tano ko ito ginibo, gustohon ko man ipaabot sainda ang dahilan kung tano ko ginibo ito pero dae ko magibo ta sasabihan akong “daeng respeto ka sa gurang ta masimbag ka pa” igdi na malaog ang saro sa Sala na gibuhon kang mga “gurang” para sako, ang dae ninda pg tanggap sa opinyon kang mga jovenes.
Minsan ang terminong “mayo kang ginurangan” buot nindang sabihon na mayo kang nanudan o mayong aram na marhay gibuhon sa pagkabuhay, tuod tuod ang mga gurang sabihon ini sa mga jovenes or aki na nag kakasala. Minsan ngani pag ma abot sa punto na ma desisyon ang mga aki ninda imbis na tabangan ninda o gabayan ninda pirming malaog ang linyahan na “mayo ka pa lamang sa kalingkingan ko” ano daw ang buot ninda ipaabot kaini pirmi, kaipuhan ba na pantayan ang sakit na namatean ninda? o kaipuhan na higitan pa para sinda masabi na mas may aram? Kaya nagtutubod ako na ang respeto dae yan tinatao, tig “e-earn” yan sabi sa english. Para sako dawa isay man na tao pa yan may edad o mayo, may posisyon o mayo, ta dawa anong estado pa sa buhay kaya kung respetuhon basta siya tatao man kaiyan. Ang “gurang” para sako ay bakong titolo para daeng tawan importansya ang mga ideya or opinyon na minasabutan kan mga jovenes o sa saindang inaapod na “aki”.
Makulugon talagang isipon na nakatuodan kang mga tawong itao ang saindang respeto at tiwala depende sa edad kang tawo. Pinadakula kitang nagtutubod na ang mga gurang ang mas may aram kaya sinda ang mas may karapatan na tubudon at tawan nin respeto kang lambang saro. Ang pinakahapot ngunyan ay hadaw? tama baya talaga na itao ini sainda? ta kung iisipon dakulon na mga jovenes ngunyan ang mas may kapasidad at mas may aram pa sa inaapod tang reyalidad kang buhay. Iyo, dakulon man na mga gurangan na ang may aram ta sinda ang mas haloy igdi sa kinaban pero sinda man si mga tawong dae tatao magdangog sa taram kang ibang tawo. Sinda si mga may aram na pero habo nang dagdagan pa ang kaaraman bakong arog sa mga jovenes na buka ang saindang talinga at alimantak para madagdagan ang saindang kaaraman. Pirmi kitang nasasabihan na dapat galangon ang mga gurang, pirming magdangog at magtubod sainda pero pano kung ini ay sala naman? pano kung ang mga desisyon na tinubudan kang mga jovenes ay may maraot na kinaluwasan? sa huri gabos ning sala na nagibo kang mga gurang sa jovenes man sana maipapasa. Kung sinda naghahagad respeto at tiwala hadaw ta dae man ninda ini maitao satuyang mga aki.
Malaki ang gampani ng pagtanda sa galaw ng lipunan. Tunay nga, na ito ang resulta ng paghulma ng oras at mga karanasan. Sa ilalim nito ay ang mga paniniwala at mithiin ng isang indibidwal, na nagpapatuloy iginuguhit ang sarili sa daloy ng panahon. Isa sa mga nabanggit na aspeto ay ang pagiging magulang sa mga anak, na siyang naghuhulma at nagyayabong sa mga ito.
Ngunit, ang pagtanda rin ay ‘di nasusukat sa takbo ng edad, minsan ito’y makikita sa kung paano natin timbangin ang buhay at pag-usad sa mga pagsubok nito. Dito na susukat ang ating mithiin, pangarap at higit kung paano tayo makisalamuha sa mga tao nasa paligid natin. Tulad ng pagmano at pagbibigay respeto, at sa kung papaano ituring ang mga matatanda ay nababatay sa aksyon mula sa nakasasama nito.
Ang pagtanda ay patuloy din nagiging sukatan ng antas ng kapangyarihan na ibinibigay ng lipunan. Makikita ito sa politika, trabaho at gayundin, sa pamilya. Higit, ang dulot nitong resulta sa mga aksyon ay tumatayong repleksyong ng ngayon. Isa lamang basehan ang edad, sa aspeto ng pagtanda at ‘di natatapos ang paghulma nito. At sa bawat antas ng pagtanda nararapat din itaas ang kwalipikasyon ng kaugalian at kahusayan. Dito mas matitimbang kung sino at ano ang kahulugan ng pagtanda, sa implwensya maiiwan sa mga nakababata. Gayundin, ang ‘di pagpapasailalim sa sistema ng lipunan.
Bakong edad ang basehan kang pagkagurangnkan sarong tawo kundi an saiyang disiplina bilang indibidwal na nagpapahiling sa saiyang kapwa kun ano ang dapat na gawi kan tao. Kung edad ang pagbabasehan, dakulon na kuta an marhay na tao lalo na an mga ka-jovenan, mayo na kutang pasaway, gabos disiplina, asin an pag-asenso kan gabo sigurado ta kun an mga sinasabi tang “gurang”, an gawi na pinapahiling sa tawong “gurang” man pati an pagiisip, mayo nang puproblemahon an satoyang nasyon.
matapos kong basaon ang artkulong ini, ako nahingawan sa realidad. totoo man talaga, sa ngunyan kaipohan na gabos maging kritikal sa mga isyung presente sa banwaan.
sabi ngani kayan, kung halangkaw ang “standards” ta sa mga artista, school project or ano pa man, dapat halangkaw man na standards sa pagpili nin mga namamayo sa banwaan.
nag tutubod ako sa mga mensaheng tinatao kang artikulong ini. an mga gurang talaga ngonian ginigibong rason an kagurangan para ipahiling na pirmi sindang tama dawa sala man an sinasabi o ginigibo ninda tapos pag ika masimbag, masabi mayo kang respeto. dapat mahali na ining tradisyon na ini ta arog kang kinaban, an tawo nag aagi man sa pagbabago. bako man sana edad an basehan kang kaaraman kang tama sagkod sala. dapat ugalion tang makanuod sa kada saro.
Matubod man siguro an maski isay na tawo na ugwa na pipira sa mga kaakian na may kaisipan na ugwa malawak na pag intindi. Sa paagi kan ideya na ini, masasabi ta na dae talaga mababase gabos sa edad ang pag iisip kan sarong tao. Sa pagbuhay buhay kan satuyang minumuot na Pilipinas, dae man garo kita mga bota para dae mahiling ang mga gibo gibo abang raot kan epekto sa mga tawong nasa karuruan kan kapabayaan kan mga nirerespetuhan tang nakatukaw sa gobyerno. Pag tuminaram an kaakian papanuguon na an edad na kung sain sasabihan kita na sinda an mas tama alagad kung iisipun mas malaman pa an tinataram kan mga kaakian kaysa sa mga sinasabi na gurang pa samo. Kun minsan sana man makanuod na magdangog asin magrespeto kan mga aki na tataong manindugan sa kun ano an marhay sa gabos.
Pagkamundag pa lang kan aki sa kinaban, an gurang na an may obligasyon na padakulaon nin marhay an aki. Sinda nagtutukdo satuya kung ano an marhay asin an maraot huli ta kita mayo pang sadiring pag-iisip. An problema kun minsan sinda nakakalingaw na an mga aki nagdadakula na asin may aram naman sa saindang ginigibo. Sagkod pag nakanuod na an aki na magrason sa magurang, an isip ninda madunong na asin mayo ng paggalang sainda. Kaya halos an mga aki dae na sana nagirong basta na lang minasunod ngani dae maanggutan. Sa panahon ngunyan dapat magbago na an pag-iisip, na huli ta gurang, sinda na sana pirming tama asin masusunod ta sinda may edad na. An respeto para sa gabos sagkod an aki dapat dinadangog man ta minsan mas may aram pa ini kaysa sa gurang. Sa henerasyon ta ngunyan sato na sana magpuon an pagbabago asin dae na ipadagos an arog kaining pagiisip.
Dinakulaan ta na na pag sinabing ‘gurang’ kaipuhan ta ining galangon alagad minsan nakakapanluya na kadaklan sa mga ini sararado an mga isip. Sa panahon ta ngunyan an mga jovenes pa an mga harararom kun mag-irisip kan mga bagay bagay malugod sa satuyang palibot. Arog na sana kan nangyayari sa politika ta ngunyan, kadakol an mga jovenes na nakikiaram sa isyu malungod sa sistema kan satong gobyerno. Alagad su mga gurang na dapat iyo si makiaram ta sinda may mga pinag-agihan na sa buhay asin dapat na maging modelo sa mga jovenes iyo pa si mga mayong labot. Ni dai lamang magdangog sa mga opinyon kan mga jovenes kundi minsan makakadangog pa kita nin mga malalanit na tataramon pag kita nakisawsaw. Maski sa satuyang sadiring harong nungka kitang makasimbag maski aram ta na tama man kita, ta sa oras na kita sumimbag uya na si ‘mayong respeto sa mga gurang’. Hali na mismo sainda an tataramon na iyan alagad dai lamang inisip na dai basehan an edad sa pag taong galang sa tawo. Hangga’t kita yaon digdi sa kinaban dapat tang isipon na mayong pinipiling oras, edad o panahon an paggalang sa iba.
Nagtutubod nanggad ko na kadaklan sa mga may pwesto sa lipunan mayo man talagang ginurangan asin yaon sana nakatukaw ta ngarig kurakuton an pinagalan kan satong banwaan. Pero saro sa mga napaghurop-huropan ko na garo nanggad nakakasudo naman na mahiling na pirmi na sanang arog kayan ang sistema kan satong sinasarigan. Bako daw dahil ini sa mga lehitimong gurang na may ginurangan alagad sala an padalagan? Ta kun arog man sana kaini, mayo nanggad padudumanan an pulitikang nagkakapot sa satong banwaan. Kung iisipon ning hararom, an sarong gurang na may pagkaaram sa gabos asin dakol eksperyensiya, kayang paikoton an ibang mga gurang asin baguhon ang sistema para sa maray, kundi garo baga baliktad ang nangyayari. Imbes na tukduan na maging maray, si sala ang tinutukdo ta ngarig saiya magpabor an gabos. Gustong mag kapot kan banwaan bakong para sa sato kundi para sa saro. Siguro dahil ini sa maray nindang kamugtakan na nagpapanlingaw sa saindang resposibilidad sa saindang banwaan. Kaya baga ang mga aki ngunyan tatao naman nanggad magtumang sa mga gurang ta saindang nahihiling asin inaarugan saro man na mayong ginurangan asin naggurang sana sa panahon. Sa totoo lang bako man gurang na mayong ginurangan an satong kalaban kundi an satong pansadiring interes na dae nanggad ning kasagkuran. Tama man nanggad si Confucius na tanganing mairahay an satong banwaan, kaipuhan nanggad na maanan ta an satong paggurang na ini magin maray asin maghangad nin maray bako lang para sa saiya kundi para man sa banwaan.
Para sako bakong edad ang basehan para masabing gurang kana. Gabos kita maagi sa pagiging gurang may nainot lang sato ipangaki kaya sinasabi ninda na galangon mo kami ta mas gurang kami saimo. Iyo tama man ngani , pero dai sa gabos ang tataramon na “gurang ako saimo kaya magtubod ka sako” ay tama ning huli ta iba iba ang mga inagihann ta sa inagihan ninda kang panahon. May mga dae pa kita na nagigibo na nagibo na ninda asin dae man digdi nasusukat kung gurano ka totoo ang mga sinasambid asin tinuturo sato. May mga gurang sa panahon ngonyan na sala man ang pagtubod sa mga nangyayari sa panahon ngonyan. Huli ta ang eksperensya ninda kulang asin dae natugma sa realidad ngonyan. Ang edad para sako ay numero lang dae igdi nahihiling ang pagiging gurang ta mas nagtutubod ako na depende sa eksperensya asin sa pagiging matured na pag iisip kang sarong tawo mahihiling. Kaya ang ibang mga joven takot minsan magsimbag sa mga gurang kaya dai na sana naggigirom . Kaya sa mga jovenes na makakabasa kauni dai man sala ang magsimbag sa gurang basta aram nindo na tama ka asin may pagrespeto ang pagsimbag sainda. Dae kaya gabos na gurang ay tama ang mga sinasambid minsan nasasabi lang ninda uto ning huli ta aram ninda na uto ay tama sainda asin iyo ang itinukdo kang mga nagkairinot sainda. Kaipo ta din sinda tabangan na bagohon ang ibang pagtubod ninda na dae man katotohanan , minsan duman nagkakaogwang problema lalo na pag dae nauyonan kang sarong taong kahampang ninda. Tungkol naman duman sa ” mayong ginurangan” para sako sala uni ning huli ta dawa papano sa paggurang asin pagdagdag kang satuyang edad ugwa man giraray kitang nanunuodan depende sa sitwasyon may mga oras na nagagamit ta uni asin minsan dae. Kaya salang sabihan ang sarong tawo kang linya na iyan ,dae mo man kaipohan ipamukha sa sarong tawo na mayo siyang inadalan ta nakikisimbag siya sa gurang. Gabos kita nasasala asin mayong perpektong tawo , Diyos lang ang pwedeng maghusga sa sarong tawo. Dae kita ginibo kang Diyos digdi sa kinabhan para mag maliit asin mangkulog sa kapwa ta. Tukduan ta asin tabangan ta kung ano ang tama asin sala . Ugali ang satong ayuson asin pagyabongon kase digdi mo din mahihiling sa sarong tawo kung siya nakakanood o dae. Madya na asin magtarabang kitang ayuson ang mga salang pagtubod sa terminong gurang.
Kita gabos magurang man, sagkod duman kita nag tatalubo siring sa satong mga pinag agihan, kun pano ini makakatabang sa satuyang pagkahinuha sa mga bagay bagay na nakakatabang sa pag talubo siring sa kadunongan, gibo asin buot pati man nanggad sa satuyang prinsipyo. Ini man lugod magin marhay na halimbawa na an pagigin gurang dai man nanggad nasusukat sa edad kung dai iyo man sa karahayan nin buot. Iyo man ini magin siring sa mga magurang na kita niyato matubod sa gurang kun ano an mas makararahay, dai man nanggad isipon na kita nag sasabi nin buot dai na kita nag tataong honra sa pagigin gurang. An pagka gurang dai na susukol sa kung ano man na edad ta huli kaini an pagka gurang yaon sa pag buot asin tamang prinsipyo na madulot nin pagtalubo bilang tawo.
Nagtutubod ako sa artikulong iniyo, makamundong isipon na puon kadto sagkod ngunyan, garo mayong kaaraman sa mundo ang hiling kang mga gurang sa mga juvenes. Huli ta sa saindang pamati mas may kaaraman na sinda sa buhay-buhay kumpara sa mga juvenes. kung hihilingon mo sa ibang perspektibo, dai man lang nasusukat sa kagurangan ang pagka-aram sa mundo, minsan mas mahararom ang paghuhurop-hurop kang mga kaakian sa presenteng henerasyon, Habang ang iba sa gurang, naging sarado na ang kaisipan, iniisip na lamang ninda na mas maaram sinda sa mga kaakian, Sa sarong banda, may tama man talaga sinda alagad, dai gabos panahon sinda ang tama, minsan dapat dangugon man si boses kang mga juvenes, ta sinda ang orgulyo kang banwa.,
Gabos man na tawo maabot sa pagiging gurang. Sabay sa pagdagdag kan satuyang edad, dapat an satuyang pag -iisip naggugurang man. Bako kayang ibig sabihon na halangkaw na ang edad mo, gabos na bagay aram mo na. Minsan may pagkakataon sa satuyang buhay na nakakanuod pa kita sa mga mas aki pa satuya. Aki pa sinda pero an saindang pag -iisip garo na an sa gurang. Diit pa sana an saindang pinag- agihan alagad mas nakakaintindi pa sinda. Kaya dai talaga ko tubod na dapat an mga gurang sana an tinutubudan ta. An pagiging kagurangnan dapat maging sarong ehemplo na ika tatangngadon, tultol, asin matanos. Sa ngapit panahon, iyo an magiging panalmingan kan mga masurunod na henerasyon ta nganing maiwaras an mga marhay na gawi asin maninigong pagpapalakaw kan sarong maray na komunidad o banwaan. Sa sakong opinyon, igwa ka dapat na pinaggurangan na magiging kontribusyon sa mga maarabot na henerasyon. Bako lang sa pag -uugaling tama kundi asin sa marhay na namamanwaan sa sarong komunindad.
Nakakamundong isipon na hanggang ngunian, an konsepto na kun sisay an gurang, siya sana an may boses, siya sana an tamang may kaisipan, asin dapat siya sana an dapat tubudan.Para sako, an arog kaning konspeto dapat nang mabago kung gusto nyato nin mas maharay asin matuninong na komunidad. Huna kaya kan ibang gurang (bako gabos), an mga jovenes dae aram an saindang ginigibo, puro sana sadiri an iniisip asin kun ano pa man. Nin huli digdi, mayo na lugod karapatan an mga jovenes na maiheras an saindang gustong sabihon nin huli ta tinawan na tulos nin negatibong pagkilanlan an mga jovenes. Dapat maski siisay ka man, ano man an estado sa buhay, ano man edad, dapat na tawanan nin pagkakataon madangog kan kadakalan. Nin huli ta ako nagtutubod na bako gabos na oras tama an asin angay an sinasabi kan mga gurang. Nin huli sa padagos na pagbago sa satuyang komunidad, dapat lang na tawan nin pagkakataon na maaraman man an sentimento kan iba, bako sana an mga gurang nin huli ta an mga jovenes igwa man nin maniba-ibang eksperyensya na puwedeng makatabang para mas maging marhay an satong namomotan komunidad.
“An gurang nagigin etikal kun an saiyang gawi nagsasarig sa pagkasabot sa karahayan”.
Tama! Iyo ining gayo an hararom na pagkasabot kan tataramon na “gurang”. Dai ta man nanggad mapupugulan an pagkagurang kan sarong tawo, dara kan marikas na pagagi kan panahon. Pero, mahihiling ta an pagbabago sa lambang panahon na ini maagi. Ugwa baya talagang pagbabago sa lambang panahon na ika naggugurang? O parehas ka man lang sana kan sarong aki na mayong pinaggurangan?
Dai ta malilingawan an mga panahon na kita kapot pa kang mga taong mas nakakagurang sa satuya. Magigirumduman ta na kita pirmi an saindang sinusugo; dai pwepwede na kita magsimbag sa sainda asin sinda lamang an nakakaaram kun ano an mas makakarahay sa satuya. Iyo totoo na mas dakol sindang experyensya kesa sa sato, asin sabi ngani kaiyan: “Paduman palang kita, nakabalik na tulos sinda”.
Ugwang marahay asin daing gayo katubod-tubod sa konseptong ugwa an pagkagurang. Alagad dai ta ini mabasol ta gabos man kita maagi sa pagkagurang. Dangan sa panahon na idto, sana dai man magdanay an katungdan na “Mayo kitang Ginurangan”!
Nagirumduman ko lugod an sakuyang dinakulaan na lenggwahe, an Waray-waray. Kun itatranslate an “Mayong Ginurangan” sa Waray term, “Waray Buot” ang apod kayan samo. Ang nosyon kang artikulo na ini tungkol sa gurang o “kalagsan” pareho man giraray sa paghiling mi sa taramon na iyan. An sarita na “buot” and hiling mi kayan, ito yang mga taong may edad na, nag agi nang dakulong pangyayari sa buhay, itong tatao na sa kalakaran ning pag-iirok asin tatao na ngaya sa marhay o dae. Pareho na maray sa nosyon igdi sa Bikol kang naaraaman ko. Pag nagtaram kang “Waray buot” and hiling saimo aki kapa, jovenes kapa, dae kapa tatao na maray sa pagdedesisyon sa sadiri, yaon kapa ngaya sa edad ning kapalpakan. Arog kayan ang hiling kaito samo. Napaisip man ako, sa gabos na apod ninda kayan samo, bakong mayong ginurangan ang pagtataram ning arog kayan sa mga jovenes na magiging gurang sa mga sunod na panahon? Bakong nakakaraot yang pag iisip na iya na ang basehan kang kagurangan, mahihiling sa kung gaano kana kahalangkaw nakaistar sa kinaban. Imbis na arugon kayan ang mga jovenes pa, dae pwedeng mag urulay kung anong maray para magkaintindihan? Dae pwedeng maghapot nalang kung pano tanggapon ang kada saro sa magkaibang henerasyon? Dae man talaga kaya ibig sabihon na dikit palang naeeksperensya mo buhay, jovenes kapa sa isip, gibo asin taramon. Dakulon akong bisto na kaedad ko pero kung magtaram garo halawig na panahon na sya igdi sa kinaban. Daug nya pa ngani ang ibang gurang jan na garo aki ang huna huna asin paatras (pasensya)!
Maray nalang may sarong pangyayari na nagkaigwa kaming ulay ni lolo tsaka ni papa tungkol sa henerasyon kaito asin ngunyan. Maray man ta naiintindihan ninda ang diperensya kan ngunyan sagkod dati. Nagirumuduman ko kaito, kang dae pa ako nagtataram kung tinatabuga ako ning kung ano-anong pang gurang man ngaya na panhuna huna, na normal man lang kuta sa edad ko, mapadagos pa siguro hanggang ngunyan ang ibang hiling ninda sa henerasyon na ini kung dae ko pigpurbaran sa inda na medyo sala man paghiling ninda sa panahon ngunyan. Maray na lang talaga. Maray na lang na dae paman sirado na maray ang isip kang mga gurang igdi sa harong kaya’t tigrerespetar paman ninda ang kanya-kanyang ming pananaw maski nasa saro kaming pamilya pero hali sa lain laing henerasyon. Maray nalang na nagka igwa akong pagkakataon na magkaigwang sinserong ulayan sa inda kung tanu arog kita kaini ngunyan, kung tanu arog sinda kaini. Maray kuta kung arog kayan gabos na tawo na nagsasabing “gurang” na sinda. Sabi pa ngani ni Lolo ko, “Tanu man ta pakiaraman ta ang mga jovenes ngunyan, ta tapos na ngani kita sa edad na iyan. Sira na man. Bahala man sinda kung pano ninda iintindihon ang buhay, makakanuod man iyan. May isip man iyan, dae lang tig aako o tanggap kan mga gurang na iba. Pabayae sinda.” Ang sabi ko man kaito, #sanaall arog kayan mag isip ki Buloy. 😀
Tama na dapat niyatong igalang an mga mas gurang sato pero dapat man nanggad nindang ipahiling kung tano sinda dapat galangon. Pagpuon kan kita aki pa sana, sinasabihan na kitang dae makisabat sa ulayan nin mga gurang. Pero kan pagdakula ta, minsan iyo man nanggad ini an sinasabi ninda satuya dawa na gusto tang ipaabot an satuyang opinyon manugod sa urulayan lalo na kun ini tungkol sa pamillya. An pagtawo ta nin opinyon na kun minsan dae uyon sa gusto nindang madangog, sinasabing daeng respeto. Kaya kun minsan, dae na sana nataram ang iba. Kung anong respeto na tinatao sa mga gurang, iyo man dapat an itinatawo sa gabos dawa anong edad o posisyon sa buhay pa man iyan.
Habang tigbabasa ko ini an nagigirumduman ko su dati ko pang nabasang article manungod sa Ageism—prejudice and discrimination on the basis of a person’s age. Nag-uuso na kaya ngunyan an “generation wars”, kun saen nadadangog mo an “ok, boomer” asin “millennials are so selfish” na mga pigtataram online. An problema digdi, dae man siya talaga nakakatabang sa paggibo kan matanos na dialogue o ulayan para mas magkasabutan. Bilang Pilipino, gabos kita natukduan na dapat tang igalang ang mga nakakagurang satuya, na dapat pag sinda an nagtaram dapat iyo lang ito an masusunod pero mahihiling ta man na ngunyan mas magiging epektibo kung igwang pwesto sa lamesa ang mga jovenes para mas maintindihan kan mga kagurangan an masasabi kang mga ka-akian. An konsepto kan superiority deeply ingrained na sato, na dati pa man, pirmi na niyatong tighahanap ang imahe kan awtoridad. Ini ang saro sa mga rason kun tano nagkaigwang relihiyon at ideya kang diyos o kagurangnan. Ang marhay na gibuhon ta ay padagos na maging kritikal sa mga nangyayari sa panahon asin palibot ta ngunyan.
Kan sadit pa sana kita, garo baga dae na kita makahalat maggurang para magibo ta na gabos na gusto ta. Garo baga gusto ta nang parikason an oras nin huli ta sa boot ta, anas kagayunan ang mamamatian ta pag kita naggurang na. Alagad ngunyan na yaon na kita sa estadong ini, dae paman gurangon alagad gurang na para makasabot kang mga nangyayari sa palibot, garo gugustuhon ta na sana na magbalik sa dati, sa pagiging aki – kun sain ang problema ta pa sana kun pano makakaturog sa hapon o kaya pano masunod sa mga sugo kan satong magurang. Aram na niyato ngunyan na ang pagiging gurang bakong basta-basta, an totoo, ini man nanggad makulog sa payo nin huli ta ang gabos na bagay kargo kan mga gurang, gabos na mga isipon, gabos na mga problema, gabos na kinabanon. Kun pwede lang pilion kun isay ang mga tao na karapat-dapat maggurang, mati ko dakulon kuta kita ngunyan aki sa kinaban na papadakulaon. Nin huli ta kargo kang gurang an gabos na bagay, mas dapat na magin responsable sinda sa saindang mga isipon asin gawi-gawi ta kun dae, garo na sinda kayan aki na nakakulong sa hawak kan sarong gurang. Saro sa dapat tang paghurop-huropan: Mga gurang ang ma-sarba kan puturo kan kinaban nin huli ta sinda ang pangangarugan kang kasaraditan.
An sakong dakulang pagsaludo kay Sir Vic sa paggibo nya kan suraton na ini. Bako lang ako natawan nin bagong kaisipan (food for thoughts) asin reyalisasyon , mas naka-konekta pa ako sa sadiri kong diyalekto. Salamat, Sir!
Ako nagtutubod na ang respeto tinatao sa gabos bako lang sa kung isay ang nakakagurang. Namulat kita puon kang aki kita na dapat sa gabos na bagay nirerespeto ang mga gurang na dapat man sunudon si mga sinasabi ninda ta kung dai sasawayon ka pa na dai kang galang sainda, mayo man igdi sala kung iisipon, kundi magiging sala ini pag nirerespeto ta pa nanggad sinda maski pa aram ta na na sala na o kaya may mga pagkakataon man na ang gusto ninda na gibuhon mo si gusto ninda na ika mismo dai ka sangayon. Ini dai na bago digdi sa kinaban ta, ta iyo natudan kang mga magurang ta. Pero sa pagtubod ko, ang respeto dai yan nakukua ning pasil ta dapat pinapahiling ta sa kapwa ta na deserve ta man tawan kita ning respeto. Pero ngunyan kadakol naman mga mulat sa arog kaining mga sitwasyon. Gabos man nabago dara kang panahon.
tamang ang respeto ay itao sa gurang siring na sinda nagbuhay sa halawig na panahon. kunding ang pag repeto ay nararapat itao sa gabos. siring na bako man sana an edad ang basehan kan pagkatawo kan sarong tawo. an panahon ay pabago bago siring ikini nararapat man sanang an tawong galin sa mas matandang henerasyon at mas batang henerasyon ay mag taong galang sa bawal saro.,respetong nararapat.