Sa ngunyan na panahon, kawáng an pagkatawo kan sarong indibidwal kun namamanwaan sana sya sa sadiri nyang lugar, banwaan man ini, syudad, o nasyon. Kaipuhan nyang magin namamanwaan mismo kan kinaban. Cosmopolitanism an apod kan kaisipan na ini na bako man ngani talagang bago huli ta haloy nang nag-abot sa pagkasabot kan tawo an arog kaining pananaw. Isinususog sa suanoy na Griyegong si Diogenes Laertius kan Sinope an terminong kosmopolitanismo huli ta sya an inot na nagsayod kaini minsan haputon kun taga sain sya, dangan nagsimbag kosmo polites o “namamanwaan kan kinaban” imbes nang sambiton an saiyang sadiring syudad. Mababasa an istorya kan buhay ni Diogenes sa librong Lives of the Eminent Philosophers ni Diogenes Laertius (2018).

Bakong arog ngunyan kun sain kaipuhan sanang mag log-in sa social media tanganing makanumpong nin mga tawo sain man na parte kan kinaban, kaipuhan pa kaidtong panahon na dayuhon mismo an mga lugar na yaon sa balyong kadagaan nganing makanumpungan an mga kapwa-tawo. Alagad bako pirming matuninong an mga pagkakanumpungan na ini huli ta sa kasaysayan kan kinaban, igwang darang byolensya an mga minadayo na katakod kan saindang mga pansadiring katuyuhan siring kan pananakop, o kun bako man sa lado kan minadayo, byolensya mismo an ipinapansambat kan mga katutubo sa lugar na bakong bukas sa pag-ako kan kapwang minadayo o minabisita. An pagkanimanlain-lain asin pagkakaiba an inot na nahihiling kan duwang taong gikan sa magkaibang lugar na nagkakanumpungan. Garo bako tulos na pagmidbid sa kada saro bilang “kapwa” an inot na nagigin kasimbagan ninda sa pagkanumpungan na ini. Garo inot ngunang nahihiling an kapwa-tawo bilang “ibang-tawo”, garo naiinot an paghunang malain an pagkanimanlain-lain. An makuring bunga kan paghunang ini iyo an kaisipan na dapat pagbarangaon asin ralain-lainon an mga tawo.  Nagbuburabod ini sa kaluyahan o kawaran nin pagbuot na midbidon asin akuon an ibang lalawgon bilang kapwa. Iyo man ini an kawsa kan pagkabaranga kan mga tawo sa mga manlain lain na banwaan sa mga iba-ibang kapanahunan miski sa sadiring lugar na mismong kapwa ninda iniirukan.

Igwang pagtusayan sa tahaw kan pagigin “dayuhan” asin “katutubo”. Mantang an “katutubo” saro sana man na terminong pwedeng gamiton kuta na pantukoy sa sarong nabubuhay, nagtalubo o namundag sa sarong lugar, susog ki Raymond Williams (2015) sa saiyang librong Keywords, nagkaigwang negatibong konotasyon an “katutubo” huli sa pulitikal na pananakop asin dominasyon. Itinakod sa pagigin katutubo an pagigin hababang nilalang na nag-iirok sa lugar na sinakop kan dayuhan. Susog ki Williams, nagin kumon na pan-apod ini sa mga bakong Europeo kan mga panahon nin kolonyalismo asin imperyalismo. An “dakula” asin “sadit” na pwede man sana ngani kutang magin mga literal na ladawan kan porma kan hawak kan tawo, nagin lugod mga estado pulitikal kan mga tawo sa banwaan. An “halangkaw” asin “hababa” nagkaigwa nin sosyopulitikal na kahulugan na naglaladawan sa tawong igwang poder asin kapangyarihan dangan kan tawong maluya asin ipinasairarom sa kusog kan makapangyarihan. Apwera sa kusog pulitikal an “halangkaw” asin “hababa” mga nagin dibisyon man sa kultura kan mga tawo. Nagigin sukulan an raning naabtan kan kultura sa sibilisasyon tanganing apudon ining halangkaw o hababa. Kaya miski sagkod ngunyan na panahon garo baga nagkaigwa nin pagsayuma na apudon bilang sarong katutubo huli ta garo naitampad ini sa pagigin dai sibilisado. Garo sarong kasusupgan an apudon na katutubo huli sa paghuna na kulang ini kan mga katudan na angay sa nakaistar sa kasentruhan, sa sibilisadong lugar, sa lugar sain yaon an kulturang “halangkaw”.

Susog ki Williams, an civilization na gikan sa ugat na Latin na civis o “namamanwaan” nagtutukoy na ngunyan sa nahaman o estado nin organisadong buhay panbanwaan. Pwede ining gamiton pantukoy sa kauswagan na naabtan kan banwaan sa iba-ibang panahon siring kan sibilisasyon industriyal, siyentipiko asin teknolohikal. Garo nagtundag man sa “katutubo” an kahulugan kan pagigin “purò” o pagigin dai pang gayo nagamusan kan yaon sa luwas o kan pagigin “moderno”, preserbado pa an kulturang inaakong katutubo sa lugar. Yaon an aspekto kan “kultura” sa dibisyon kan “katutubo” asin “dayuhan.” An kultura mismo an nagigin timbangan kan kalidad kan pagkanimanlain-lain. Tinitimbang susog sa “baba” o “langkaw” kaini gikan sa daga, o sa natura asin ikaduwang naturang (kultura) nahaman sa lawig kan panahon na pagbuhay sa kinaban. An tinatambunan kaining pagkasabot na nagdudulot kan pagkalingaw kan pangabsan na kamugtakan nyato gabos bilang tawo sain man sa kinaban iyo an katutuuhan na gabos kita mga “katutubo” sa kinaban. 

Kadakol kahulugan kan kultura. Susog pa ki Wiliams, iyo ini an saro sa mga pinakakumplikadong tataramon huli ta halawig na an kasaysayan kaini asin nagsarangasanga na an mga pagkasabot sa iba-ibang disiplina. An nagkapira sa mga kahulugan kaini iyo an “pagtuod (inhabit) sa lugar” gikan sa Latin na colonus (colony) asin pagkultibar (cultivate). Kun hihimayon ini, yaon na an elemento kan pagsakop kun sain kinukudalan kan nagtutuod sa lugar an mga abot kan saiyang binibirikan. An saro pa sa pinakainot na kahulugan kan kultura na nasusog ni Williams iyo an “pag-ataman nin mga pananom o hayop” na maitatakod man giraray sa kahulugan kan “pagtuod” bilang mga bagay na ginigibo kan mga tawo dapit sa pagbuhay ninda sa lugar. Iyo ini an mga patugmadan kan ngapit nagin mga metaporikal na kahulugan kun sain an kultura nagtutukoy na sa kabilugan kan mga kauswagan kan tawo asin kan saiyang banwaan. An kultura asin sibilisasyon haros magkahulugan na sa puntong ini siring sa pagkasabot kan pirang mga Aleman na parasurat. Sa mga Pranses asin Ingles man daa gikan an pananaw sa kultura bilang refinement, mga kalidad na kadalasan nyatong hinuhunang ipinapahiling kan sarong “halangkaw” an pinag-adalan, igwang arte sa gawi, pagpili asin pannamit lain sa pangabsan na pinapahiling kan kadaklan. 

Garo an pagtubod sa hirarkiya imbes nang pagkanimanlainlain an nagdudulot sa sarong tawo na hunaon an saiyang kultura bilang mas maurag ki sa iba. Sa mga kapanuhanan kan kolonyalismo asin imperyalismo naghahadi pa an paghunang mas halangkaw an kultura na ginikanan kan mananakop huli sa nahihiling nyang kauswagan kan saiyang banwaan. Kauswagan, bakong pagkanimanlainlain, an ipinapansukol sa nanunumpungan na banwaan sa ibang lugar na saiyang naabtan. Alagad sa ngunyan na panahon, dawa gayud igwa pa man giraray mga naghuhunang mas maurag sinda kisa iba, mas naghiwas naman an agimadmad kan mga tawo pag-abot sa pagkanimanlainlain dara kan modernong transportasyon, mga makabagong teknolohiya nin komunikasyon, asin internet. An terminong multiculturalism, o sayudon ta sa Bikol na “pagkanimanlainlain-katudan,” an saro sa nagpapatunay kaini.

Bako nang kaulangan an rayo o distansya tanganing “makapagdayo” sa ibang lugar asin manumpangan an kapwa-tawo sa balyog parte kan kinaban. An pag-adal kan mga manlain-lain na kultura kaya nang gibuhon bago pa man makaduman mismo sa lugar asin komunidad kan mga tawong igwa kan siring na mga gawi nin pamumuhay. Sublion ko ki Martha Nussbaum (1997) sa saiyang librong Cultivating Humanity, an kanuudan na mahalaga para sa pagigin namamanwaan kan kinaban an pag-adal kan mga manlainlain na kultura bako sana tanganing maagimadmadan an pagkanimanlain kan kultura kundi mamaanan urog na an saindang pagkatarakod-takod. An pagkasabot kan pagkamanlainlain-katudan (multiculturalism) kun siring dapat pang mag-antos sa pagkatarakod-katudan (interculturalism). Mahihimo ini kun malilikayan an duwang gawi nin pag-iisip. Inot iyo an paghunang mas maurag an sadiring kultura ki sa iba. Mapaabaw-abaw an arog kaining paghusga sa ibang kultura asin komunidad, Chauvinism kun sa terminong gamit ni Nussbaum. An ikaduwa iyo an Romanticism, o an paghiling na exotic, kakaiba, asin purò (kaya sarong ngangalasan) an ibang kultura. Sa Rinconada an terminong “layas” sa kadlagan (wild, untamed) an angay na gamiton para sa paghunang ini. Sabi ni Nussbaum uso ini sa mga taga sulnopan na naghahangad nin katalingkasan sa saindang modernong gawi nin pagkabuhay asin mawot magbalik sa mga mas katutubong gawi. Mapaabaw-abaw man giraray ini huli sa paghunang lain na maray an iba, bako pang sibilisado, asin mayong pagkakaagid sa sadiri (kaya maninigong sadirihon). 

Sa reyalidad, igwang pagkakatarakod-takod an mga katudan asin kanuudan kan mga tawo sa kinaban. Igwang mga pagkakabaing na mamaanan sa pagkanimanlain-lain kun tutungkusan sana sa pag-adal. Huli ta an gabos pwede nang makiaram asin kayang man-impluwensya sa social media dapit sa miski anong bagay, maninigo na an pakikiaram nakagamot sa pagka-aram asin pagkasabot sa kapwa. Mahalaga asin urog kapraktikal man na pag-andam ini para sa mga nag-aadal ngunyan asin ngapit madayo sa ibang lugar tanganing maghanap-buhay o mag-irok na mismo duman. An pagmidbid kan mga kaibahan asin pagkakaagid-agid kan lambang kultura dakulang lakdang tanganing makapamuhay sa gawing nalilikayan an byolensyang pwedeng darahon kan sadiri sa iba o mamidbidan tulos an byolensyang naghahalat sa sarong bagong salta. An kamawutan iyo na makipamuhay sa katahawan kan mga pagkakaiba asin pagkanimanlain-lain asin, kun makakaya man sana, likayan na makapagdolot nin byolensya sa lambang saro. 

Miski pa igwa nin pagkakaiba-iba sa mga gawi kan tawo nin pagsimbag sa mga problema o katungdan sa buhay, an pagsabot kun “papàno” magsimbag an gikan sa magkaibang kultura an pwedeng magin inot na lakdang pasiring sa pagkasinarabutan. Mas nagkakaigwang dalan nganing makapag-ulay asin makapagdesisyun nin matuninong imbes nang sa madahas na paagi. Mantang mas naghihiwas an kaisipan kan lambang saro mas naghihiwas man an kinaban para sa gabos. Sa inot pa sana kaya, gabos man talaga kita katutubo sa kinaban. An pag-ako kaini dangan an pag-ako kan ibang tawo bilang kapwa an mga pambungad pasiring sa pagigin namamanwaan kan kinaban.