Namaanan na kaidtong panahon ni Confucius, an “inot na paratukdo” kan suanoy na Tsina, an panbawaan na katungdan kan sarong paratukdo na iyong nagtaong kahulugan asin katuyuhan kan saiyang bilog na pagkabuhay. Namundag sya kan taon 551 B.C. sa banwaan kan Lu na ngunyan iyo na an probinsya kan Shantung sa Tsina. Tulong taon pa saná sya kan magadan an saiyang ama. Sunod na nagadan an saiyang ina kan sya duwang pulo may apat. Sinasabing tulong taon na ipinagmundo ni Confucius an saiyang ina kaya nakapaghurup-hurop sya nin hararom sa halawig na panahon mantang nag-aadal nin kasaysayan sagkod na sya magdesisyon na magdulot nin pagbabago sa saiyang banwaan.
Bako pang burunyog an Tsina sa panahon ni Confucius; baranga sa manlain-lain na mga pyudal na banwaan na danay an pakigera sa kada saro. Mayong kahusayan sa banwaan: an mga dapat mamayo iyo an pinagbubutan, nag-iinagawan sa poder an mga yaon sa gubyerno, an mga ama ginagadan kan sadiring mga aki sa ngaran nin kapangyarihan. Byolensya asin kararatan sa pulitika an naghahadi. An nagsasapo nin makuring pagsakit iyo an mga kasaraditan na nagbabayad kan halangkaw na buwis na ipinatong kan mga namamayo nganing magpayaman. Ini an kamugtakan kan saiyang panahon na minawot nyang irahayon.
Susog sa usipon nagparahanap si Confucius sa manlain-lain na banwaan kan Tsina nin hading makuyog sa saiyang mga katukduan. Ta mayo syang nahanap, idinulot nya an saiyang buhay sa pagtukdo sa mga kahobenan dara an paglaom na sinda an mga makapagpapabago kan banwaan sa panahon na sinda na an mga manungdan. Sya an sinasabing inot na nagkugos kan bokasyon sa pagtukdo sa Tsina. Sa Lun Yu (Analects) makukuang nagsabi si Confucius: “an hilom na maghingowang masabutan an bagay na nanudan, an danay na mag-adal, asin dai mapawot sa pag-adal—bakong ako an tinutukoy kaini?.” Sa pagtukdo, mahihiling na ki Confucius an metodong nakatungkos sa epektibong pagkanuod kan para-adal o student-centered learning huli ta an saro sa mga gawi kan saiyang pagtukdo iyo an pag-ayon kan itinutukdo sa manlain-lain na karakter asin sirkumstansya kan mga estudyante. Parantay an saiyang paghiling sa mga para-adal maggikan man sinda sa pamilyang halangkaw o hababa an estado sa banwaan. Alagad sa mga hugakon asin mayong pagkamuot sa pagkanuod, dai man sya madulot nin panahon. Susog sa saiya “dai ako matukdo sa dai man nagmamawot na makanuod o magpaliwanag sa dai man naghihinguwang makasabot. Kun ibiniklad ko na an sarong kanto kan kwadrado alagad dai man sya naghurop asin nagsusog kan natatadang tulo, dai na ako saiya liwat matukdo.” Pagtukdo an ginurangan na propesyon ni Confucius. Miski sa pagrumarom kan saiyang buhay, idinulot niya pa man giraray an mga huring taon sa pag-adal asin pagpakarhay-surat (editing) kan mga daan na tekstong ngunyan inaapod na Confucian Classics sagkod na sya magadan kan 479 B.C.
Para ki Confucius an pagtukdo sarong katungdan, sarong kasimbagan sa pangapudan nin pagbabago sa banwaan. Igwang pulitikal na halaga an propesyon kan pagtukdo huli ta para saiya “an katuyuhan kan edukasyon iyo an makapagtao nin urog karahay na giya sa mga presenteng namamayo asin an magkulibat sainda kan mga nakaatang na katungdan asin responsibilidad.” Kaya nobleng maray an gibong ini ta an dapat na magin bunga nin halawig na proseso nin pagkanuod iyo an ikakarahay kan kagabsan sa banwaan. Sa pananaw ni Confucius, kamawutan kan edukasyon na usayon asin pakarhayon an banwaan. An paghimo kaini yaon sa pagpatuod asin pagtukdo sa mga tawo na magin marhay. Nahiling ni Confucius an dalan kaini sa pag-atubang liwat kan mga tawo sa kanya-kanyang mga katungdan o “pagtanos kan mga pangaran” (rectification of names). Inaapod ini ninda Henry Rosemont asin Roger T. Ames (2009) na “etika nin katungdan” (role ethics) mantang si Hans-Georg Moeller (2012) tinutukoy ini bilang “moralidad nin pakikiayon (morality of inclusion). Nagkakauyon sindang duwa sa pagsabot kan katukduan ni Confucius na an sarong indibidwal sarong “sentro nin mga relasyon” asin dai nanggad makakalas sa konteksto kan banwaan na tinalubuan nya asin iniirukan. Kayâ an saiyang pagkayaon sa kinaban bako sanang pagsimbag sa saro o nagkapirang mga katungdan huli ta sya mismo an saiyang katungdan. Arog kan mga suanoy na Griyegong pilosopo, nasabòtan na ni Confucius kaidto na an natura kan tawo iyo an mabuhay na kaibanan an saiyang kapwa sa banwaan. Buot sabihon “an pagkayaon kan tawo sarong pakiki-ayon” sa iba. An katungdan kan tawo iyo an pinakakongkretong patunay kan katutuuhan na ini kan saiyang pagkayaon, an gakod na nagbubugkos kan saiyang sadiri sa sa saiyang kapwa sain man sya magduman. Mahihiling ini sa limang mga tubong relasyon kan mga tawo sa komunidad: an relasyon kan mag-agom, kan aki sa saiyang magurang, kan ministro asin pamayo asin kan magkatuod. Kan hinapot si Confucius manungod sa gubyerno, an saiyang simbag: “an mga hadi magpakahadi, an mga ministro magpakaministro, an mga ama magpaka-ama asin an mga aki magpaka aki. Iyo mananggad! Simbag kan Duke, ‘ta kun dai magpakahadi an hadi, magpakaministro an ministro, magpakaama an ama asin magpakaaki an aki, mararaot an bilog na banwaan.’” Edukasyon an kasangkapan sa pag-irahay kan raot na banwaan asin pagmundag kan “tawong marhay” o chun tze, an ladawan kan pagigin totoong tawo para ki Confucius. Dawa siisay kaya ining magibo ta bukas an edukasyon para sa gabos. “Sa edukasyon, mayong dakula o sadit na tawo.” “Haros magkakapareho sana man an natura kan lambang tawo, napapalain sana sinda sa kanuudan asin gawi.” An katungdan kan pagtukdo asin kamawotan kan edukasyon para ki Confucius iyo an paghurma kan “tawong marhay.” Asin nahiling nya an moldeng hurmahan kaini sa “Gawing Marhay”, an Dao na para ki Confucius, The Moral Way.
.
0 Comments