Mas buhay an demoksrasya sa Naga kan dekada ‘60, ‘70, asin amay na parte kan dekada ‘80. Ini nin huli ta maski malaboy asin baybay pa an palibot kan munomento ni Rizal pero maugma huli sa arualdaw na presensya ni Kalamay.

Si Kalamay an dakulang debatista kadto kontra maski kiisay kun bibliya asin tataramon nin Dyos an pag-uurulayan. Pero an saiyang mayor na hanapbuhay iyo an magtinda nin manàgom na kalamay. Aga pa sana, dakol na an mga tawong tiripon sa sarong parte kan plasa, bako lang mga lalaki kundi pati mga babayi; bako sanang gurang, pati mga hobenes saka mga kaakian an nagdadaralan kan diriskusyunan. Huna mo may pasaling Hagyanan sa Kabituunan na may Karantahan.

Maogma an debate kadto. Maski nag-iinit asin nag-aasu-aso, mayong pirikunan.

Si Kalamay, na sarong Katoliko, garo man sana si depuntong Ely Soriano kan Dating Daan, na tuom an bibliya. Kalaban ni Kalamay an mga madudunong na Protestante, Iglesia ni Cristo, asin, mga representante kan manlainlain na mga relihiyon na dai man nagpapahunod kaya inaabot maghapon, minsan abot pang matangâ, an debate sa plasa.

An mga tagamidya, mga peryodista, saka mga tagaradyo kaidto, pag mayo nang matalayop saka mapagtsismisan sa laog kan Kantong Putikon na kataid kan plasa, minabaralyo sa lugar kan diskusyon asin nagdadaralan man ka Kalamay and company.

Ngalas ako, aki pa ako kaidto, ta an mga tagamidya dai nagbabali sa diskusyon. Kun bakong dai pulbos an bibliya, dai sana talaga gayod sinda interesado.

Kan panahon na idto, an Naga pa inaapod na Puso kan Bikol, iyo an regional center, ta dai pa ibinabalyo ni Marcos sa syudad kan Legazpi.

Huli kan arualdaw na debate kadto, an Plaza Rizal kan Naga binabansagan na Freedom Park, arog kaidto sa Londres sa Ingglatera o sa sarong parke duman sa UP Los Baños na pwede kang magtaram maski ano, pwede mong tabugaon an gobyerno, pwede kang magkurahaw na dai ka sisitahon kan awtoridad.

An bantay kaidto kan plasa mga provincial guards pa kan Camarines Sur ta ini sakop pa kan gobyerno kan probinsya asin pigmamanihar lan lokal na gobyerno kan Camarines Sur.

Dai pa kaidto itinatao kan korte an plasa sa syudad kan Naga. Buháy pa kadto an higanteng provincial capitol, buháy naman an PNB building (kaidto bago pa sana), may kataid na police headquarters, asin an Plaza Quezon inaapod pang Kiosko.

Garo kadto burugkos pa an mga taga-Naga asin taga-Camarines Sur, bako pang maisip an mga tao. May taga-Camarines Sur na nakaka-operar pa nin pampasaherong lunadan o jeep na nagbibyahe sa Centro kan Naga pero may Naga City Charter na.

An Plaza kaidto iyo an embahada kan probinsya sa laog kan Naga. Saro sa mga nagigirumduman ko na aktibong debatista asin nagkandidato ngani para konsehal iyo idtong depuntong Puring Espeso na pirming nakatingag sa langit. Saro syang retiradong pulis, nagproprograma sa radyo sa dzGE, asin may librong sinurat na an titulo Pagmata na Baya, Tugang Ko.

Basáng na lang bagang nawara an mga debate ta idto palan nagadan na si Kalamay. Sabi kan saiyang subrino asin makuapo na amigo ko, maski namamatangaan sa debate si Sr. Kalamay, pagpuli sa harong, may itinataong benta kan saiyang paninda para sa saiyang pamilya.

Saro sa mga tagahanga ni Kalamay iyo an parasurat na si Conrado de Quiros na pakakaretira palan sa Ateneo de Naga High School kan dekada ‘60, minatambay sa plasa ta nagdadalan kan debate. Mala ta pigsurat nya iyan sa sarong artikulo sa Philippine Daily Inquirer.

Ngunyan, ta bago na an plasa, bago na an mga makuapo ni Rizal, mayo na nin Kalamay na nagrereynar sa Plaza Rizal. Ngonyan lang namidbid an saiyang apelyido pero mayong pangaran. Siya palan si Mr. Regachuelo na namundag sa Oas, Albay.