An pag-ataman sa magurang sarong obligasyon kan aki, asin sa panahon na an magurang magadan na, an obligasyon kan aki iyo an ilubong sinda. Ini an tama, ini an dapat, ini an natural.

Alagad, pàno kun inot magadan an aki? Garo bakong tama, garo bakong natural. Dipisil akuon. An paglubong sa sadiring aki sarong trahedya. Pàno kun mangyari ini satuya?

Kan panahon kan Buda, sa banwaan kan Savatthi, India, igwa nin sarong babayi na an ngaran Kisa Gotami. An “Kisa” sarong bansag na an gustong sabihon ‘paragalon’ o ‘mabublayon.’ Pobrehon syang marhay, pero nakaagom nin mayaman na negosyante. Alagad, nin huli ta nag-istar sya sa harong kan lalaki, inuurihan sya kan pamilya. 

Gusto nyang marhay na magka-aki. Kaidtong panahon sarong kasusupgan kun an babaying agom mayong aki. Pwede syang suwayan kan agom. Maski debotong marhay si Kisa Gotami sa agom nya, dinadaug-daog sya kan saiyang mga bayaw. 

Kaya na sana pagkatapos nin magkapirang taon, dakulang marhay si saiyang kaugmahan kan sya nagbados asin nag-aki nin lalaki.

Bigla na sana nagsangli an pagtrato ninda saiya. Nin huli sa aki, igwa na sya nin respeto, kaya pinadangat nyang marhay an aki. Arualdaw, burubanggi dai nya ini pinapabayaan. Sa pagkakan, sa pagturog, sa gabos na bagay nakasentro an buhay nya sa aki. Sya na an pinakagwapo, pinakamadunong, pinakamabuot na aki sa interong banwa. Mayo nang nakakaugma pa sa ina kundi an aki nya nin huli ta ini an nagtao nin respeto saiya. Kadakol an plano nya sa aki.

Sarong aldaw naghilang an aki. Naghadit na marhay an ina. Inataman nyang marhay. Binantayan aldaw-banggi. Kan nagkukumbulsyon ini, natakot an ina na baka magadan an aki. Dai nagbababa an kalintura. Bago matapos an semana bigla na sana ining nagadan.

“Ano?!” kuragrit kan ina. “Dai pwede ini! Mayo ini sa plano!”

Binasol sya kan saiyang mga hipag asin mga bayaw. “Inutil kang ina!”

“Mahanap akong bulong!”

Nagbungkaras paluwas, bitbit an aki. Naghagad nin tabang sa kataid na harong. “Igwa po kamong bulong? May hilang po an aki ko.”

Pighiling kan kataid si aki. “Gadan na po an aki mo.”

“Dai! Sala kamo! Turog sana sya! May bulong yan. Pag nahanap ko an bulong, mamata an aki ko!”

Nagtuktok sa sunod na harong. “May bulong po kamo para sa aki ko?”

“Gadan na po sya.”

Sinaru-saro nya an mga harong. Sinabat nya an mga naglalakaw. “Bulong tabi! Bulong para sa aki koooo!”

“Mayong bulong sa gadan.”

“Ipalubong mo na an aki mo.”

Pirang aldaw sya nag balaw-bagaw sa banwa bitbit an gadan na aki. Pagal-pagal na sa kalalakaw. An mga tawo dinudurulagan na sya.

“Maraot an karma kan babaying iyan.”

“Sinumpa an babaying yan.”

“Turog lang an aki ko! Sala kamo gabos! Mamata sya! Mamata sya! Hahahaha!”

“Darahon na yan sa mental.”

Kinukurahawan sya kan mga binatilyo sa kalye. An mga aki dinadaklag sya nin basura pagkatapos biglang natiripwasan. “Kapay-kapay! Kisang luki-luki!”

May sarong gurang na nahirak saiya. “Magduman ka ki Buda, duman sa monasteryo. Maghagad ka nin tabang saiya.”

“Igwa sya nin bulong?”

“Sya an Buda. Matatabangan ka nya.”

Nagdalagan tulos pasakat sa monasteryo sa bukid. Bitbit an gadan na aki. Luhay-luhay naglaog. Sa tahaw kan madiklom na interyor, may liwanag na kun sain nak tukaw an Budha.

“Dagos tabi,” sabi kan Buda. Matuninong ma marhay an boses nya.

Na riwas-diwas tulos an pagmati ni Kisa Gotami.

“Ano tabi an tuyo ninda, mabúot kong babayi?”

“O banal na Buda, tabangi man po ako.” 

Sinabi ni Kisa Gotami an intero nyang problema. Pigdangog sya kan Buda nin mayong basol. Naintindihan nya na an pagkaloka ni Kisa Gotami dara kan grabeng kamunduan. “Sabi ninda, igwa po kamong bulong, banal na Buda.”

“Igwa tabi.”

“Ha? Igwa?! Igwa po kamong bulong?”

“Ini an gibuhon nindo. Pag luwas nindo digdi sa monasteryo, magduman kamo sa harong na mayo pang nagagadanan. Maghagad kamo nin semilya nin mustasa, maski kadikit sana. Ini an bulong na hinahanap nindo.”

“Iyo po! Iyo po!”

“Kulibat ko sana, dapat mayo pa nin nagadan sa pamilya na dudumanan nindo.”

“Iyo po!” Tulus-tulos naghali si Kisa Gotami. Nagtuktok sa primerong harong na harani sa monasteryo.

“Igwa po kamong semilya na mustasa? Hali po ako sa monasteryo ni Buda. Sabi nya, bulong po ini. Pwede po mag hagad nin kadikit?”

“Iyo po. Mayong problema. Makua po ako sa kusina.”

“Kulibat ko po, mayo pa po nin nagadan sa pamilya nindo?”

“Igwa na po. Piglubong pa sana si ama ko kan sarung bulan.”

“Kun siring po, dai ko pwedeng akuon an saindong mustasa. Iyong gayo an sinabi kan Buda, dapat sa pamilya na mayo pa nin nagagadan.”

Nagpasiring sya sa kataid na harong. “Mayo pa po nin nagagadan sa pamilya nindo?”

“Ay kadakol na po. Pigbibilaran mi po ngani si tugang kong matua sa templo.”

Sinaru-saro nya an mga harong sa banwaan. Intero sinda may nagadanan. Mayong harong na dai nagadanan. Luhay-luhay na liwanagan si Kisa Gotami. Luhay-luhay na intindihan nya an gustong ipagimata kan Buda.

Naglakaw pasiring sa luwas kan banwa asin piglubong an aki.

Pagkatapos, nagbalik sya sa monasteryo.

“Dara nindo an semilya nin mustasa?” matuninong man giraray an hapot kan Buda.

“Dai po. Na gimatan ko po na bako sana palan ako an nagtitios. Gabos na tawo binibisita nin kagadanan. 

“Tama,” sabi kan Buda. “Kun kamo nakasagom sa saindong kamunduan, dai kamo makakabutas sa rweda nin kapagtiusan. Pag nagimatan nindo na an gabos nagtitios man na siring saindo, mapupukaw an saindong hirak asin pagkamuot sa iba.”

Garo si Kisa Gotami pinarigusan nin katuninungan na dai nya maeksplikar.

“An gabos na bagay nagsasangli, mabúot kong babayi. Ini an ley kan kosmos. Tinukdo ini saindo sa paagi kan pagkagadan kan aki mo. Sagkod na dai nindo ini maintindihan, digdi maggigikan an saindong kapagtiusan. An urog kaimportante mag-igot tanganing makabutas kamo sa rweda nin pabalik-balik sa pagmundag asin kagadanan, tanganin matabangan man an iba.”

“Gusto ko po mag hagad nin repuhyo saimo, banal na Buda.”

Tinawan sya kan Buda nin repuhyo sa monasteryo. Nagin saro sa mga dayupot na disipulo sagkod na si Kisa Gotami nagin Arhat, sarong antas na nakabutas sa gapos nin kapagtiusan kan reengkarnasyon sa samsara.

.