Mantang nagdadakol an mga paratugtog, parakanta, saka kompositor sa nagtatalubo na kinaban kan musika sa ronang Bikol, isinurat ko ini sa katuyuhan na makatabang sa mga musikong Bikolnon, urog na sa mga paratugtog, parakanta, solo man o myembro nin banda o grupo, asin para man sa mga nagkakapot o nagtutukdo nin mga organisasyon na buót pararumon asin patalubuon an saindang kakayahan sa paggibo nin musika. Igwa na man nin nagkakapirang mga apisyunado sa musika na igwa man nin parehong pagtulod.

An mga sasabihon ko digdi daing gayo detalyado huli ta buót ko sanang magtao nin magkakanigong pasakalye pasiring sa mga pwertahan nin mga tema na kaipuhan buksan asin diskubrehon para sa pagkaagimadbad pasiring sa pagpahiwas asin pagpararom kan kaaraman asin tibay sa musika, asin sa paagi kaini, kan musikang Bikolnon.

Inot, para mailaag sa konteksto an sakong piniling titulo, na iyong tutukaron ko digdi, buót kong sublion nguna an tataramon sa Tagalog na “musikahan” sa kakulangan nin maninigong termino sa Bikol kan buót kong ipaabot.

Kaibahan man kaini, buót ko man ngunang iayon, sa ngunyan, an pagkanta o paggamit nin boses nin tawo sa terminong “pagtugtog” o “tugtugan” sa rason na an boses nin tawo kaayon sa klasipikasyon na instrumento. Ini, asin iba pang mga ekipahe na ginagamit para marealisar an sarong pyesa, na madangog kan mga tawo, gabos ginagampanan an pagiging midyum na ginagamit kan musiko para matawan buhay an musika, nakasurat man o binilog saná sa ensayo.

Para sa ibang mga paratugtog, dai kaipuhan makanuód magbasa o magsurat nin nota o aramon an mga panundo o panginot na mga konsepto kaini para maekspiryensya an pagtugtog. Para man sa iba, urog idtong an ginagamit na instrumento nag-aagyat nin pagbilog nin maninigong timbre asin detalye sa rikas kan ritmo, kaipuhan maaraman an mga panundon kan pagtugtog sa instrumentong kapot ninda.

Para sako, huli ta dai gabos may kakayahan magbayad nin tutorial fee para sa music lessons, pwede an talento asin higos sa pag-ensayo, asin man an padagos na paghanap nin mga oportunidad na magtais kan kaaraman. Alagad kun katal an gawi-gawi sa pagtugtog sa mga prinsipyo asin disiplina na iyong nagtatao nin buhay sa musika, an ekspiryensya nagigin mapagal ta garo ini ekspiryensya nin haloy alagad marikas na pagdalagan na mayo man klarong direksyon o padumanan. Sayang an paghinguwa, an pagal, asin an oras. Igwa nin mga aspekto sa pagtugtog na kaipuhan tawan nin magkakanigong atensyon tanganing an lebel kan tugtugan madara sa mas may substansyang resulta, asin hararom na ekspiryensya, an musikahan. Saro ini sa mga rason kun tano dapat sa ensayo pa saná kaipuhan na an mga aspektong tutukaron ko digdi iyo an sentro nin katuyuhan kan sarong musiko bago pa sya maglaog sa ekspiryensya kan paggibo nin musika.

Sarong mantra na nanudan ko sa saro sa mga propesor ko sa Kolehiyo kan Musika sa Unibersidad kan Pilipinas iyo an “We do not just sing (or play an instrument), we make music.” Tuminadom nanggad ini sa sakong agimadbad kaya sa gabos na paghinguwa ko sa paggibo nin musika asin pagtukdo, pinagsisikapan ko na buháy ini, kun kaya para sako dakula an pagkakaiba kan tugtugan sa musikahan. 

Pwede tang sabihon na igwang iba-ibang lebel an tugtugan.

Igwa nin tugtugan na jamming sana, bunga nin biglaan na pagtipon nin mga may darang instrumento asin may parakanta. Igwa man nin tugtugan na preparasyon o ensayo sana. An level kan pagkaseryoso kan mga ensayo na iyan depende man sa kun ano an pigpeprepararan; kun ini konsyerto sa coliseum, sa simbahan, gig sa restobar, gig sa pabertdey ni meyor, o seryoso arog kan kompetisyon sa NAMCYA o major exams sa College of Music sa UP.

Narumduman ko lugod si saro sa mga panel exams mi kaidto sa solfeggio, kun sain impromptu mong babasahon an mga notang nakasurat sa mabubulnot mong kapidasong papel hali sa garapon. Naghapot si sarong estudyante, “Sir, kung magkamali po ba pwede ulitin?” An simbag kan si propesor, “Oo naman. Next sem!”  Makangirit, alagad arog kaiyan kaseryoso kun lalaugon an akademikong kinaban kan musika. Igwa man nin mga tugtugan na nasa aktwal nang okasyon, tanog ensayo man giraray. Para sako, mayo sa klase kan okasyon an rason kun kaipuhan seryoso an pag-ensayo o dai, kundi yaon sa kun gurano kararom o kadakula an pagkamuot kan sarong musiko sa musika.

An sarong tawo, pag nagpuon nang mamuot, gigibuhon nya an gabos, maski pagsakripisyo, makua nya sana saka marurip an misteryong nagtatao nin gayon sa saiyang pinapadangat.  An tunay na musiko, arog man kaini an pagpadangat sa musika, mimidbidon asin lalaugon an misteryong nagpapagayon kaini, tanganing sa higot na pagkugos sa misteryong iyan, an musiko asin an musika magigin saro na sana.  Alagad siring man sa pag-ilusyon, bako ining madali.

An musikahan, para sako, naghahagad nin rarom asin langkaw, asin hinahagad kani sa kompositor o performer an kadaklan—kun bako man na gabos—na substansya asin esensya kan musika, nasa lebel man nin ensayo o aktwal na pagpasali o performance. 

(Ipapadagos sa sunod na isyu.)

.