Dakol sa mga bagong tubo ngunyan an dai na aram kun ano an prutas na balingbing. Kan hinapot ko an nagkapirang milenyals kun midbid an balingbing, an simbag sako: “Iyo po, si kongresman mi, o kun bako man, si gobernador o si mayor.” Maski napapangirit ako sa simbag ninda, yaon an kamunduan ta pulitiko na saná palan an pakabisto ki balingbing, saro sa mga prutas na kinagimatahan asin paborito ko. Amot an rekwerdo ko nin pagsakat sa puon kaini, pagtukdol sa mga bunga asin pagkakan kan prutas.

Tano ta sa gabos na prutas, balingbing an nagin bansag sa mga pulitikong birik-birik an tambod? Siring kan prutas na balingbing na igwang lima o anom na tarom an garo bituon na lalawgon, an pulitikong balingbing igwa man daang dakol na lalawgon. 

Susog sa kasaysayan kan Pilipinas, nagpuon an pagbirik-birik nin tambod sa sistemang pulitikal kaidtong sakupon kita kan kolonyalistang Kastila puon 1565 sagkod 1898. Nagpadagos an sistemang ini sa panahon kan kolonyalismong Amerikano abot ngunyan. Pigladawan kan historyador na si Ambeth Ocampo si Pedro Paterno bilang maabilidad na balingbing ta kan inot nasa lado sya kan Kastila, alagad sa 1899 Malolos Convention sya pa an nagin Presidente. Saro pa sa pamosong halimbawa nin balingbing iyo si Felipe Buencamino.  Kan nagkurab an rebolusyon, suminurog ini sa mga Kastila dangan buminalyo sa lado kan mga Pilipino pagkatapos madakop kan mga rebolusyonaryo.  Kan nahiling ni Buencamino na mas dakul an benepisyong makukua sa kolonyalistang Amerikano, liwat ining buminaliktad pasiring sa lado ninda.

Dati, mga Partidong Liberal asin Nacionalista saná an pwedeng balyuhan kan mga balingbing ta two-party system kaidto an Pilipinas. Ngunyan na an sistemang elektoral  multi-party na, pwedeng magbalyo sinda sa anuman na partido depende sa benepisyong makukua. Kaya kun si prutas balingbing dikit-dikit ng nawawara, padagos man an paglataw nin dagmang na mga pulitikong balingbing sa gobyerno nasyunal asin lokal. 

Apwera sa dakol na lalawgon, dakula an pagkakaiba kan prutas na ini sa balingbing na pulitiko. An kublit kan prutas mahimpis asin mahalnas bakong arog kan sa pulitiko na mahibog sagkod maragkot ta an dila saná ninda an mahalnas. Mala ta sabi ngani kan kadaklan, “mahibog an apog.” Kun hilaw pa an prutas na balingbing, berde an kolor kan kublit na nagigin kolor yelo pag hinog na. An kublit kan balingbing na pulitiko iba-iba an kulor, pwedeng yelo kasuudma, ngunyan pula o berde, dangan saaga asul o depende kun ano an mas poderosong kulor. An tagok kan hinog na prutas masiram maski maaraalsom sagkod may dikit na sakrot, bakong arog sa matigsom na tagok kan balingbing na pulitiko.

Pamoso an balingbing o ‘star fruit’ (Averrhoa carambola) sa dakol na nasyon urog na sa Southeast Asia kun sain ini gikan. Halimbawa, nahiling ko ini sa mga saudan kan Thailand, Malaysia, Vietnam, Laos, Cambodia, asin Fiji. Pigkukultibar man ini sa Sri Lanka, Australia, Florida, sagkod sa iba pang lugar kan Amerika asin Africa. Siring sa prutas na ini, pamoso man an balingbing na pulitiko sa enterong kinaban ta parte sinda kan kalakawan sa pulitika. 

Kumpara sa pait na dara kan balingbing na pulitiko, an prutas na ini masiram sagkod dakula an benepisyo ta pwedeng kakanon asin makatabang sa salud kan mga tao. Mayaman an prutas na balingbing sa Vitamin C sagkod igwang dietary fiber na tabang kontra sa kolesterol. Manlainlain an kakanon na pwedeng gibuhon arog kan ensalada, jam, atsara, dulsing prutas, pang-alsom sa sinabawan na sira o pasayan, jelly, asin konserbang dulsi. An tagok kaini pwedeng gibuhon na inumon asin an burak pandekorasyon sa ensalada.

Igwa akong sadiring luto sa prutas na ini, an lumpyang balingbing. Apwera sa pinakaproduktong lumpya, kun minaluto ako kaini mayong sayang. An gabos na parte kan prutas, puon sa giringgiting na ubak, sagkod sa tagok, pisog, asin laman. An tagok ginigibo kong inumon na hinamisan nin honey hali sa Bukid Isarog asin kinakagan ko nin yerba buena o peppermint. An pisog pinapaalang tanganing pambudbod sa ensalada asin an ubak pambahog sa manok. An laman kan prutas iyo an ginigibong lumpya. Uya an resipe ko kan Lumpyang Balingbing:

1 kilo nin hubal na balingbing, giniris na pino
1 lata nin de latang tuna, kininit
3 kutsara nin olive oil na panggisa
1 payo nin bawang, rinunot 
½ tasa nin preskong dahon kan thyme, giniris na pino
1 kutsara nin bilog na pamintang itom, dinukdok
asin na pantimpla
2 kutsara nin honey
50-75 pidaso nin pamatos lumpya 

Kun igwa kamong `food processor’ pwede ining gamiton sa paggiris kan balingbing, alagad kun mayo, pwede man girison nin pino gamit an matarom na kutsilyo. Pahinuruan dangan gumuson sa ‘cheese cloth’ o katsa an giniris na balingbing tanganing mahali an tagok. Igilid an tagok ta gigibuhon ining inumon na balingbing. Painiton sa maluya sanáng kalayo an kawali, ibuhos an lana dangan ibuntog an bawang, paminta, sagkod asin. Gisahon an mga salak na ini sa laog nin 1 minuto. Magkasunod na ikaag an kininit na de latang tuna sagkod an giniris na balingbing. Timplahan nin asin sagkod honey. Ukagon nin sarama an mga salak. Pakatapos nin 2-3 minuto, palsukon na an kalayo ta kaipuhan maragmo pa giraray an balingbing na papatuson. Ilipat sa saraan an linuto nganing maglipot sagkod mahali an tadang likido/tubig ta dapat dai mabasa an lumpyang pamatos. Kun mayo ng nagtuturong likido, patuson na an mga salak. Pwedeng umabot sa 50-75 pidaso an lumpyang magigibo nganing ‘bite size’ o depende sa gusto tang pagkadakula kan lumpya an magigin bilang na pidaso.

Ngunyan na igwang pandemya mas kaipuhan ta an Vitamin C kan prutas na balingbing bilang panlaban ki CoViD19. Padakulon ta giraray an prutas na ini sa paagi nin pagtanom nin mga bagong puon, padagos na patalubuon an mga buhay pang puon asin suportahan an mga negosyong kakanon na gamit an prutas na ini. Kun igwa kang balingbing na muyang isikwal, pwede man kun si mga pulitikong birik-birik an tambod, bako an prutas na ini ta kanugon kan namit na siram.

.