Ano an duot? Susog ki Ralph Waldo Emerson, sarong Amerikanong pararawitdawit, “An duot sarong pananom na dai pa nadidiskubre an bansáy o virtue.” 

Igwang mga tawo na mataas an kiray sa linyang ini ta an pagtubod ninda mayong pakinabang an duot kun kaya kaipuhan na tulus-tulos gabuton. Alagad, para sa mga ekspiryensyadong paratanom o may pagkasabot sa pananom, igwang mga duot na dapat atamanon ta gikan sainda an nagkapirang kakanon asin medisina. Kaipuhan man an ibang duot para sa pagbalanse kan sistemang ekolohikal.

Sa librong Organic Gardening ni Geoff Hamilton (1993), ipinasabot nya na dai dapat kaungisan an gabos na duot, asin lugi an paratanom kun basáng sana sindang hihilamunon. Saro sa sinambit ni Hamilton an dandelion (Taraxacum officinale) na mayaman sa mga mineral, pwerteng isalak sa ensalada an ugbos na mga dahon, sagkod an mga ugat kaini magigibong caffeine-free coffee. Paborito man an dandelion kan mga kulagbáw o butterfly huli sa magatas-gatas nyang dagta asin kulor kanaryo o yellow na burak. Gusto kaini an malipot na lugar kaya digdi sa Pilipinas makukua an dandelion sa Probinsya kan Benguet, minsan may nagtutubo man sa bukid Isarog.

Susog sa saliksik ni Wilma C. Dichoso kan Ecosystems Research and Development Bureau, Department of Environment and Natural Resources (2012) manungod sa mga duot sa Pilipinas, igwang 39 na klase nin duot an pwedeng gamiton pambulong. Sa dokumentong ini, an pirang halimbawa nin duot na makukua digdi sa Kabikulan sagkod dakul an nakakamidbid iyo an amorseko (Andropogon aciculatus Retz) o pangrot, kulong-kugong-babayi o guti-guti (Ageratum conyzoides), turog-turog (Mimosa pudica), asin kulitis (Amaranthus viridis).

Arog sa mga hinahangaan kong artista sa pelikula o palabas sa telebisyon, igwa man akong paboritong duot. Ini an Pansit-pansitan (Peperomia pellucida) o ulasiman bato. Saro an pansit-pansitan sa sampulong bulong-pananom na aprubado kan Department of Health (DOH). Ginagamit ini para sa pagpababa nin uric acid, urog na sa mga taong igwang rayuma sagkod gout. Susog sa pag-aadal kan National Integrated Research Program on Medicinal Plants (NIRPOMP), Institute of Herbal Medicine National Institutes of Health, University of the Philippines-Manila, haloy nang panahon na ginagamit sa Pilipinas an pansit-pansitan bilang tradisyunal na bulong huli sa saiyang sangkap na pampaampat nin kulog (analgesic), nakakapakupos nin gatok (anti-inflammatory), saka pampababa nin uric acid (anti-hyperuricemic). An rekomendasyon ninda kun gagamiton ini sa pagbulong iyo na punan sa “80mg/kg/day, dangan bawasan abot sa 40mg/kg/day pagkalihis nin duwang semana”. 

Mabaskog an tindog kan mga sanga kan duot na pansit-pansitan maski hababaw an mga ugat nya. Nagtutubo ini sa intirong taon asin minaabot asta 40 sentimetro an langkaw kan mga paklang na bilog sagkod matagok. Korteng puso an berdeng dahon nya na makirikintab sagkod malumhok. Pirino an pisog kaini na nagigin similya kun linulupad kan duros. Nagtutubo ini sa malindong na lugar asin medyong basang daga, kaya kun tag-uran mas minadakol an pansit-pansitan.

Swabe an hagod sa halunan kan tsaang pansit-pansitan asin may walat na siram sa dila, garo man sana green tea. Iyan an saro pang dulot na benepisyo kan duot na ini apwera sa gamit-pambulong. Habang luway-luway kong sinusurop an mainit na tsaa, kalmadong pagmati an nagdadalihig sa hawak ko maski nagtuturo an ganot.  Madali sana man gibuhon an tsaang pansit-pansitan. Sabi ngani kaiyan, yaon lang sa ngangaan ta an duot na ini, inaagi-agihan asin minsan natutumakan pa. Sa sarong gugom na pansit-pansitan makakatimpla ka na nin duwang tasa. Ibuntog sa tasang may mainit na tubig an hinugasan na dahon asin paklang, dangan punan ng inumon pagkalihis nin tulong minuto. An sarong tasa kan tsaang ini mapapaugma ka asin mapapamarhay an salud mo.

Isarog Delight, iyan an apod ko sa ensaladang pansit-pansitan ta bastanteng maray an tubo kaini sa pamitisan ni Bukid Isarog. Tradisyunal na bulong, tsaa asin kakanon sa gabos na panahon an duot na ini. Manlain-lain an bersyon na mahihiling ta manungod sa ensaladang pansit-pansitan arog kan pagkaag nin kamatis, sibuyas, sili, o luya. An resipe kong Isarog Delight simple sana nganing dai madaog an namit asin parong kan duot, kaipuhan sya an bida. Pakatapos hugasan an duot asin paklang, pinapahinuruan kong marhay nganing mará o mayong halong tubig.  Pakabugtak sa bandehado, binubudbudan ko nin pinaalang na bignay o cranberries asin kinakagan sa ibabaw nin honey suckle flowers. Igwa man akong simpleng dressing para sa ensaladang ini. Ensaladang duot na berde, presko, asin maisog an parong alagad masiram. Garo ini si sabi kan pamosong chef na si Jamie Oliver, “An totoong kakanon mayong ingridyente. An totoong kakanon iyo an ingridyente.”

Arog sa hardin, an buhay nin tawo panô man nin mga duot. Halimbawa, an pagtios, kahilangan, pagpalya kan mga plano, mandatang kaisipan sa kapwa, iriwal sa pamilya o an pagtraydor nin amiga/amigo garo man sana mga duot na may hilo o kamandag. An kurapsyon, pagratak sa karapatan pantawo, pag-uri sa kasaraditan, pagraot sa mga salog, bukid sagkod mga kahoy, paglugos sa dignidad kan mga babayi, asin pagbasang-basang sa kapakanan kan mga aki, iyo an mga klase nin duot na nagraraot sa banwaan asin peste sa namamanwaan. An pulitiko sagkod mga public servant na puros sana taram pero daing totoong serbisyo garo linya sa rawit-dawit ni Emily Dickinson, “A man of words and not of deeds, Is like a garden full of weeds”. 

Kun kaya siring sa paghilamon nin nakakadistrosong duot, kaipuhan gabuton sa puon an mga mandatang elemento sa satuyang sosyudad tanganing dai na makadanyar.  Kuta na an magdanay na mga duot sa buhay ta asin kapalibutan arog ni Pansit-pansitan, na an bansay nakakabulong nin hilang, nakakapakalma sa pusong may purisaw, nakakahali nin gutom asin may darang kaugmahan.

.