Gulpi kitang manlainlain na inagihan kan nagtalikod na taon: paglakop kan CoViD19 sa Pilipinas, rinibong kahimanwa ta an nagkagaradan,  makukusog na mga bagyo na nagtao nin kadipisilan sa mga tawo,  pag-aresto asin paggadan kan militar sa mga aktibista asin dating aktibista, mga demonstrasyon laban sa gobyerno ni DU30, mga nakakadudang pagpa-utang kan Tsina sa Pilipinas, an dai pagtao nin prangkisa sa ABS-CBN, kakulangan asin pagkawara nin trabaho kan kadaklan, an pagsulong kan virtual classes asin paggamit nin modules imbes na in-person classes dara kan CoViD19, garadanan, asasinasyon, harabunan, grabeng pagtios, asin iba pa. Sasabihon kan ibang mga tawo: Onli in da Pilipins.

May pagláom pa daw an Pilipinas? Ano ta an kadaklan sa mga tawo garo mayo nang pakiaram sa mga nangyayari sa sosyudad? Ano ta may mga prinsipyong tawo nasa preso pero an mga kurap—bako man gabos—nasa gobyerno? Ano ta mayong nangyayari sa mga darakulang sira na imbwelto sa droga?

Ini an iba sa mga kahaputan na dapat pag-isipan kan lambang Pilipino, mayaman o dukha, edukado man o bako, Muslim o Kristiyano, sibilyan, o militar ngunyan na taon asin sa maabot pang mga taon.

Bagong taon na baga. Magmarata na kita. Gulpi pang maarabot na mga problema sa buhay kan mga Pilipino. Dai pwedeng mayo kitang gibuhon sa tahaw kan buhay na mayong kasiguraduhan.

Yaon an nakakatakot na red-tagging. Yaon an pagprofile kan pulis sa mga indibidwal na sinususpetsahan na “leftists”.  Yaon an pag-abuso sa karapatan pantawo. Yaon an garo mayong katapusan na enkwentro kan AFP kontra NPA na kun minsan may mga sibilyan na nagiging biktima. 

Yaon man an padagos na pagkamkam kan Tsina sa mga isla na pagsadiri kan Pilipinas. Yaon an mga kidnapping, prostitusyon, asin human trafficking na konektado sa POGO—an online gambling na an iba dai regulated kan gobyerno.

Yaon an nakatudan nang mga problema kan korapsyon sa gobyerno, unemployment, gutom, kriminalidad, tapos nadagdagan pa kan ibang problema na konektado sa CoViD19.

Kun minsan naiisip ko na may pagkukulang kitang mga namamanwaan kun tano  arog kaini an satuyang sitwasyon. 

Inot, mayo kitang pakiaram sa mga problema sa sosyudad basta dai kita personal na apektado. Kun apektado man, pirmi kitang may rason: “arog talaga kayan an buhay,” “mayo talaga kitang swerte,” “kagustuhan kan Dyos yan,” o “mayo man akong magiginibo.” Talagang mayong mangyayari kun arog kaini an satuyang disposisyon sa buhay.

Panduwa, kulang kita sa inaapod na kritikal na pag-isip (critical thinking). Madali kitang magtubod sa mga fake news o mga trolls. Sinabi lang ni presidente o ni konggresman, tubod na kita. Ibinoboto ta ang mga politikong de kampanilya na an solamenteng kwalipikasyon mambola. Tawan lang kitang t-shirt o sanggatos pesos, binoboto ta na sinda. 

Parte kan inaapod na kritikal na pag-isip, dapat kumpleto an satuyang impormasyon bago kita maghusga kun tama o sala an nadadangog o nababasa ta. Saro pa, dapat i-konsidera ta kun sain hali o siisay an nagtatao kan impormasyon nganing maaraman ta kun may mga nakatagong assumption o mga biases. Halimbawa, kun hali ki Mocha Uson an sarong impormasyon, aram tang biased na sya para ki Presidente Duterte kaya siguradong makaduda an impormasyon nya.

Pantulo, madali kitang magpatawad. Napapatawad ta an mga politikong kurap o parahabon maski aram tang dai sinda nagbabago.  Bako lang yan, binoboto ta pa. Mayo man maraot na magpatawad. Sa totoo lang, sarong birtud an magpatawad. Pero dapat an tawong pinapatawad may determinasyon na baguhon an sadiri.

Kita an problema kun paulit-ulit tang binoboto an mga politikong mayong pagbabago o aram tang an iniisip iyo sana an saindang sadiri. Akuon ta na, inutil an mga ini.

Pan-apat, madali kitang malingaw. Siguro lingaw na kita duman sa 70 deputado na nagboto tanganing dai ma-renew an prangkisa kan ABS-CBN na nagresulta sa 10,000 empleyado na nawaran nin trabaho.  Lingaw na ngani siguro kita na kan panahon ni Ferdinand  Marcos gulpi siyang ipinagadan asin hinabon na pig-eenjoy na ngunyan kan saiyang mga aki.  

Kadaklan sa 70 deputado o siguro si Bongbong Marcos mismo madalagan giraray sa masunod na eleksyon. Kaya an hapot: Ano, nalingaw na kita?

Bagong Taon na baga. Lugod man magmarata na kita.