Taon 1980 kan nag-abot ako sa Amerika.

Bago ako nagpa-Amerika, may mga nabasa na ako asin nadangog na gulping oportunidad sa Amerika. Apwera kaini, nadadalan ko sa mga sine kan ako nagdadakula na magayon an Amerika asin kadakol nin mga manlain-lain na higanteng istruktura asin mga imbensyon  na mayo sa inaapod na Third World na nasyon (third world countries)  arog kan Pilipinas. 

Sa eroplano pa lang, nasa imahinasyon ko na an mga darakulang harong na natatakupan nin yelo, mga skyscrapers, mga kawat sa NBA, mga magagayon na artista sa Hollywood na personal kong mahihiling, matitibay na Amerikanong atleta, mga kotseng Mustang, saka mga tindahan na panô nin manlai-lain na tsokolate.

An inot kong ekspiryensa kan inaapod na “American values” nangyari sa airport. An impresyon ko kan si mga opisyales kan imigrasyon garo bako sindang parapakiamigo. Trabaho, bakong personal na pakikipagrelasyon, an importante sainda. Garo pirming suspetsado sa mga bagong abot na imigrante.

Gulping hapot sakuya an imigrasyon: Ano ta gusto kong mag-migrate sa Amerika? Sain ako maistar? Ano an magigi kong trabaho saka kun pàno ako mabubuhay sa Amerika? Conscious kan sakuyang Pinoy accent, luhay-luhay, pero panô nin kumpyansa kong sinimbag si mga kahaputan. Medyo ninerbyos ako ta baka kun dai ako maintindihan pabalikon ako sa Pilipinas. Si pagmate ko, bakong legal na imigrante si paghiling sakuya kundi sarong istranghero na may maraot na plano.

Grabe si kaugmahan ko kan tinatakan na si pasaporte ko kan si alien registration number saka sinabi kan si opisyal kan imigrasyon na mareresibe ko sa mail an green card ko. 

Pag-abot naman sa kustom, pinabuksan si sakuyang maleta. Si mga dara-dara kong kakanon na bakong tipikal na kakanon nin mga Amerikano, arog kan sitsaron kinumpiska. Mayo man akong maginibo kundi magngurob-ngurob na lang. Excited na baya akong makaluwas nin airport tanganing maekspiryensa an buhay sa Amerika.

Paghali sa airport paduman sa apartment na dadagusan mi ni agom, nag-agi kami sa Interstate 5 kan Washington. Mayo man akong narisang pagkakaiba kan Interstate 5 kumpara sa North Diversion Road sa Pilipinas. Si parong kan pine trees na inagihan mi pareho man kan si parong kan mga aguho sa Baguio kun sain ako nagbabakasyon kun summer kan nasa kolehiyo pa ako. An Seattle Kingdome—bago ini ginaba kan taon 2000 tanganing magin mas moderno—na dakulang sports facility, garo man lang Araneta Coliseum, kun sain pinatumba ni Flash Elorde an Amerikanong si Harold Gomes kan dekada 60. Mayong pakilabot (indifference) si namatian ko sa primerong aldaw ko sa Amerika. Garo man lang ako nasa Pilipinas.

Aminado ako na may ibang mga bagay na yaon sa sarong syudad sa Amerika na mayo sa Pilipinas kan panahon na nag-abot ako sa Amerika. Nanibago ako sa mga makinang pwedeng ribayan an papel na dolyar na magin karatsotso (coins), mga bangkong self-service (self-service banks), parking meters, underground parking garage, asin iba pa. 

Luway-luway akong na-attract sa panteknolohiyang kauswagan sa Amerika. Naobserbahan ko sa mga kapwa ko Pilipino na grabe an epekto sainda kan  konsumerismo. May nabisto akong mga Pilipinong teenagers na mas gusto nindang magtrabaho sa McDonalds kisa mag-adal tanganing makabakal tulos nin kotse. Maski ako mas gusto kong pirming panô an refrigerator mi nin mga prutas, tsokolate, keso, beer, hams, asin iba pa. Dai ko nareparo, nalingawan ko na si simpleng buhay ko sa Pilipinas. Marhay palan an buhay sa Amerika, sabi ko sa sadiri ko. Madaling magkakotse o magkaigwa nin harong ta madaling mag-utang basta may trabaho.

Pagkaagi nin pirang bulan, nahiling ko an ibang aspekto kan buhay sa Amerika na dati dai ko nahiling. An mga harong pirming sarado an mga bintana; garo pirming mayong mga tawo, garo na lugod haunted house an luwas. An mga buses panô nin mga gurang na an mga lalawgon panô nin kamunduan. Pag naglalakaw ako sa kasentruhan gulpi akong nasasabatan na mga burat saka mga tawong may hilang sa isip. An pampublikong opisina para sa mga nangangaipo (public assistance office) pirming panô nin mga tawo na nag-aapply nin food stamps saka medical coupons. Pwede man palan mangyari na an sarong nasyon arog kan Amerika na poderoso asin makusog an pwersa militar magkaigwa nin mga tawo na tikapo sa mga materyal na bagay. Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

Pag-abot ko kan dekada ‘80, kadikiton pang marhay an mga mayong harong (homeless) sa Seattle. Ngunyan kun sain-sain mo na mahihiling an mga homeless na nagtutururog sa tent sa gilid kan mga tinampo. Bigla akong napaisip ako. Ano ta arog kaini?

An mga malls panô nin mga binibentang appliances, mga bado, mga sapatos, mga gadgets, mga TV, asin mga computers na gibo sa Korea, China, Indonesia, Philippines, Malaysia, Guatemala, El Salvador kun sain barato an sweldo kan mga trabahador. Kaya palan gulpi an mga mayong trabaho ta an mga darakulang kumpanya sa Amerika sa third world na mga nasyon na nagpapagibo kan saindang mga produkto. Kaya gulpi an Amerikanong mayong trabaho.  Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

Kan magpuon na akong maghanap nin trabaho, pirmi akong hinahanapan nin lokal na ekspiryensa maski kwalipikado ako. Sa hiling ko unfair na hagadan nin lokal na ekspiryensa an sarong tawo na bagong abot sa Amerika. Naaraman ko sa mga kapareho ko imigrante na arog palan kaini an istilo kan ibang kumpanya kun habo nindang maghire nin mga bagong salta, maski kwalipikado an aplikante. An iba naman sasabihan kang overqualified. Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

Minsan may sinusundan akong Amerikano sa linya para magbayad ako kan si binakal kong mga groceries. Pag-abot sakuya, hinagadan akong ID kan kahera, pero si sinusundan kong puting Amerikano dai pighagadan. Bigla akong napaisip ako. Ano ta arog kaini?

Nababasa ko sa mga dyaryo na kadaklan sa mga preso mga Aprikano-Amerikano. Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

An inaapud na mga Indians (Native Americans) pirming mga traydor o bakong sibilisado kun i-portray sa mga sine sa Hollywood. Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

Kadaklan sa mga presidente kan mga darakulang bangko asin mga korporasyon anas putting kalalakihan. Anong nangyari sa  kababaihan? Bigla akong napaisip. Ano ta arog kaini?

Dakulang agyat (challenge) an mabuhay sa Amerika. An tentasyon lalo na sa bagong abot na imigrante iyo an masilaw sa mga materyal na bagay dangan dai na makiaram sa problema kan sosyudad. Sadiri na saná an iniisip. Totoong may oportunidad sa Amerika para sa gabos. Pero an oportunidad na ini dai nahuhulog hali sa langit, kundi ipinapakipaglaban. Ipinaglaban ini kan si mga nainot na Pilipino na nag-arabot kan 1930s arog na Carlos Bulosan, Larry Itliong, Philip Vera Cruz kaibahan an mga minoryang imigrante arog kan mga Mehikano, Hapones, asin Intsik.

Kaya an hapot sa mga bagong abot na imigrante: Anong klaseng buhay an gusto nindo sa Amerika?

.