Pirang semana na sana, matatapos na an 2020. Halangkaw an satuyang paglaom na lugod an 2021 mas mabúot satuya. Ini sa tahaw kan padagos tang pag-atubang sa pandemya asin sa parada kan mga bagyong nag-agi sa Bikol asin iba pang rehiyon. Bako bagang madali. Dakol nawaran nin pagrurugaring. An iba nairido o nawaran nin mahal sa buhay. 

Bakong bago sato an mga kalamidad na arog kaini. Ako, halimbawa, nagimatan ko na na an harong mi digdi sa Naga binabaha talaga. Dai sakuya makangangalas kun maselebrar kami nin Pasko o Bagong Taon na mayong kuryente dahil dakol an naragpang mga poste nin kuryente. Dai ko aram kun marhay o malain na dai na bago satuya mga kalamidad. Sa marhay, sa maraot gayod. Marhay, ta tuod na kita sa mga arog kaini. Maraot, ta mapagal bagang magbagunas nin salog pag naghupa na an baha. Pero mas mapagal isipon na sa laog nin pirang dekada garo nagtitikapo pa giraray an satuyang nasyon sa aspekto nin disaster response. Ini sa balyo kan reyalidad na susog sa World Risk Report, an Pilipinas nagpapangaduwa o pangatulo sa most at-risk countries sa kinaban.

Sa tahaw kan ekspiryensyang ini sa mga kalamidad, naglulutang an diskurso tungkol sa resilience. Ano baya nanggad ini? Sa sakong pagkaaram, an pinakaharaning dakitaramon kaini iyo an pagkamasarig o kapusugan—“pagbangon sa tahaw nin problema.” Sinasabi na an mga Pilipino daa resilient—may karakter nin resilience. Kaya tang magngirit dawa may problema o nakukulgan na. Matinios. Maginibo. Mahigos. Maray-rahay bagang mga kaugalian. Pero kan mga nakaaging aldaw, garo napapagal na an mga Pilipino na akuon an identidad na ini. Habo ta nang sabihon na resilient kita. Pagal na kita sa pagigin resilient. Pàno man kaya ginigibong rason kan iba para ipasipara an saindang mga responsibilidad na pakarayhon an mga sistema asin imprastraktura na dapat yaon para maiwasan o mabawasan an katibaadan kan disaster. 

Pero, ano baya talaga an resilience? Manlainlan na paghiling, base sa disiplina. Sa sikolohiya, an resilience pigkokonsiderar na sarong proseso nin pag-angay sa tahaw nin mga katibaadan o problema, urog na idtong mga magagabat asin nakaka-traumang mga sitwasyon (American Psychological Association, 2017, p. 1). Ini kakayahan na magtindog asin maka-agwanta sa tahaw nin krisis (Walsh, 1996, p. 1-2). Sa sikolohikal na pakahulugan, inot ginamit an terminong resilience sa mga pag-adal sa epidemyolohiya, urog na sa mga interbensyon sa mga tawong may schizophrenia—kundisyon medikal kun sain nagkakaigwa nin problema sa integrasyon asin koordinasyon kan naiisip, namamati, asin ginigibo kun kaya naapektuhan an persepsyon sa reyalidad (Dielman, 2013; Garmezy, 1973).

Sa kontemporanyong panahon, may tulong rani sa konsepto kan resilience: 1. bilang trait o kalidad, 2. bilang outcome o kaaabtan, o 3. bilang daynamikong proseso  (Hu, Zhang, & Wang, 2015). Bilang kalidad, an resilience nakadepende sa konteksto kan tawo—edad, kultura, kasarian (Connor & Davidson, 2003, p. 76). An sarong tawo masarig o pusog kun nahihiling nya an problema bilang sarong oportunidad, aram nya an saiyang kusog asin kaluyahan, igwa syang pusog na relasyon sa kapwa, nagtutubod sya sa sadiring kakayahan, may sense of humor asin positibong paghiling sa sitwasyon, asin mapinasensya (Kobasa, 1979; Rutter, 1985; Lyons, 1991, as cited in Connor & Davidson, 2003, p. 77; Lai & Yue, 2014). Kumbaga sa kasabihan, kayang mabuhay sa tagilid na kinaban mantang dai nawawaran nin pagtubod asin pagláom.

Bilang kaaabtan, an resilience sarong katuyuhan. Saro ining resulta kan kun anuman an ginigibo kan indibidwal asin mga tawo sa palibot nya. Buót sabihon, may dapat himuhon bago magin masarig an sarong tawo. Kun may mga bagay na nakakaulang sa pag-uswag kan indibidwal, dapat ining baguhon, baklion, hirahon. Digdi naglalaog an impluwensya asin responsabilidad kan mga institusyon pansosyudad. Obligasyon kan mga institusyon na ini na siguruhon an patas na oportunidad para sa gabos para magin matatag. Dapat pinagtatarabangtabangan na tanggalon an mga ulang o bulnerabilidad kan tawo—halimbawa pagtios, diskriminasyon, kawaran nin sistema sa pagtao nin tabang, asin iba pa. Kun dai papakarhayon an mga bagay sa palibot—mga programa, mga mekanismo, mga polisiya—posibleng masakitan an tawo na magbaklay pasiring sa pagiging matatag. Sa positibong paghiling, an resilience abilidad na mas kayang pakusugon urog na kun igwang suporta gikan sa luwas kan indibidwal.

Bilang proseso, an resilience nag-uuswag. Ini hinihiling bilang pagbaklay pasiring sa sarong destinasyon. Ano an destinasyon? Recovery, o giraray na pagbalik sa marhay na estado (well-being) asin halangkaw kalidad nin pamumuhay (quality of life). Sa pag-agi kan panahon, an pagkamasarig nag-uurog depende sa disposisyon asin sirkumstansya. Kun an sarong tawo maluya ngunyan, pwedeng sa aga makusog sya. Kun  makusog sya ngunyan, pwedeng sa aga mas pakusugon pa. Garo tinanom an resilience na pag tama an init kan saldang, tubig, asin sustansya kan daga, mas nagtatalubo asin nagbubunga. Huli ta proseso an resilience, naaapektuhan man ini kan iba ibang salik arog halimbawa kan kapasidad ta na intindihon asin imanehar an satong emosyon (Koole, 2009; Linehan, 2015; Lee, Dolan, & Critchley, 2008; Mestre, Nuñez-Lozano, Gomez-Molinero, Zayas, & Guil, 2017; Schneider, Lyons, & Khazon, 2013).

Ano ang manunudad ta sa mga konseptwalisasyon na ini kan resilience. Inot, bako ining passive—naghihiro asin may paghiro na dapat ginigibo. Bakong resilience an pagtuninong na sana. An pagigin matinios saro sana sa kalidad kan resilience. Apwera kaini, dapat may pagláom asin paghimo na pakarhayon an sitwasyon. Mapagal bagang magbuhat hali sa mga kalamidad. Kaya sarong esensya kan resilience iyo an padanay na pagpapakaray, pangangataman, asin pagpapauswag kan ekolohiya na iniirukan ta. Esensya man kan resilience an pangapudan sa mga may kamanungdanan na ilaag sa saindang plataporma an pagsiguro kan mga mekanismo sa relief, response, asin recovery. 

Sa hiling ko, dawa pagal na kitang apudon na resilient, padagos man giraray na magigin resilient an Pilipino. An satong espiritwalidad, an mga ngirit, an pag-ataman ta sa sadiri asin sa kapwa, an satuyang pag-andam asin higos mapadagos. Alagad kun an mga sistema na nakakaapekto sa satuyang pagkamasarig dai mabakli, dai mapakarhay, dawa sisay na maisog, mabaskog, asin maurag, aabutan nin kapagalan asin kaluyahan. 

Kaya, sa mga masurunod na aldaw, padagos kita. Mahibi kun kaipuhan, alagad mahangos, matindog, malinig kan dalnak sa salog, mapakarhay kan linayog na atop, malakaw pasiring sa linalaúman na puturo. Pero sa iba, lalo na si mga nakakaulang sa resilience kan kapwa, pag-isipan an posisyon kan saimong prebilehiyo. Magsalming, maghuruphurop kun pàno ka mahiro tanganing makatabang.

.