Thursday, March 28, 2024, 5:18pm

Sikolohiya/Baskog-Isip: Pagpamidbid

Published on Thursday, July 09, 2020, 7:42am

An lambang saro naghuhuna na an kasagkuran kan saindang panànaw iyo man an kasagkuran kan kinaban. (“Every man takes the limits of his own field of vision for the limits of the world.”).― Arthur Schopenhauer, Studies in Pessimism: The Essays 

Gabos kita nag-agi sa pagka-aki. Kun babalikan ta an panahon kan kita sadit pa, marurumduman ta idtong mga aga na pagkamata may oras magtukaw-tukaw sa balkon para magtuninong mantang naghihigop nin kape. Idtong dakulon pa an oras para magkawat sa natad o makipagdingkilan sa mga tugang, na an padumanan daing untok na harakatak. Idtong nali kita sa mga bagay, hararom an kuryusidad, asin pahà sa manunudan. Idtong nagpapantasya kita kun ano bayâ an nasa balyong kudal, an pagmati kan gurang na nagtatrabaho—mahali sa harong pagka-aga, tapos mauli banggi na. Idtong maliwanag asin hararom an satuyang pagtubod sa paglaom asin sa pagreyalisar kan satong mga pangaturugan. Iyo baga si mga panahon—kaidto.

Alagad, ngunyan na kita may idad na, namamatian ta na si mga pighuhuna-huna ta saná kaidto o si mga dai ta lamang hinuna na aatubangon ta sa luwas kan satuyang natad. Sa arualdaw na pagkabuhay, bihira nang magtuninong para maghurup-hurop sa mga agi-agi ta sa bilog na maghapon naglalayog an isip sa dakol na mga bagay. Pagkamata sa aga, kapot tulos an cellphone, urog na sa mga panahon na ini, ta makikibareta kun ano na an nangyayari sa nasyon o kaya ririparuhon an email ta tibaad may kaipuhan asikasuhon sa trabaho. An oras pigbibilang ta sa kadakulaan kan mga responsabilidad—sa harong, sa trabaho, sa komunidad—daing lugar ang pag-untok, urog na an pagkawat. Sa nag-aapaw na dagat nin impormasyon, napapàdukan na kita sa mga bagay na nadadangog o nahihiling, asin dagdag na gabat an pagsarà kun arin an kaipuhan, arin an dai.

Kun uugkuron, sa kadaklan, iba nanggad an itsura kan kinaban sa duwang parte kan kudal: kadto asin ngunyan, pagkaaki asin pagkagurang, mga bagay na aram asin dai aram, mga paglaom/pangiturugan asin reyalidad. An iba swabe si pagbalyo. An iba sinasakitan. An iba habo pang bayaan an natad ta maugma pa sa kinakamugtakan o kayâ takot pa sa kakaabtan. An marhay sana ta sa tahaw kan gabos, igwa nin pag-ultanan: momento kun sain pinakadanay an kapangyarihan na magdesisyon asin hinguwahon na maghimo para sa napagdesisyunan.  An pag-ultanan na dawa may kapurisawan, ta tibaad baga magbagsak, saro pa man na oportunidad para mag-uswag. 

Sikolohiya

Sa parteng ini kan istorya naglalaog an papel kan sikolohiya—disiplina nin pag-adal na manungod sa gawi-gawi, isip, asin buót nin tawo. Bilang disiplina, an sikolohiya nakakatabang sa pag-analisar kan satuyang mga intensyon, motibasyon, paglaom, o kinatatakutan. Ini sarong syensya huli ta may mga proseso asin mga metodong ginagamit tanganing klaruhon an mga konseptong inaadalan. Ini man sarong praktika dahil an mga nanunùdan gikan sa mga pagsaliksik o research na ginagamit tanganing magbilog nin mga istratehiya asin programa na makakatabang sa pagkamidbid bako saná sa mga pangyayari sa satuyang palibot kundi pati na sa satuyang sadiri. Ginagamit man an mga kaaraman sa sikolohiya tanganing pakusugon an sadiri dangan paurugon an maginhawang pagbuhay-buhay kan mga indibidwal, mga pamilya, asin mga komunidad. 

Manlainlain an mga sanga kan sikolohiya. May sikolohiya nin pag-uswag (developmental psychology) na dapít sa mga agi-agi nin tawo puon sa saiyang pagkaaki sagkod sa saiyang paggurang. May sikolohiya nin pagkatawo (personality psychology) na dapít sa mga aspektong nakakaimpluwensya sa pagbilog kan satuyang karakter asin personalidad, na kapareho o lain man sa lambang saro. May sikolohiyang pansosyudad (social psychology) na dapít sa gawi-gawi nin tawo sa konteksto nin mga grupo, organisasyon, asin komunidad. May sikolohiya nin kapalibutan (environmental psychology) na manungod sa relasyon kan tawo sa saiyang kapalibutan asin an epekto kan ekolohiya sa sikolohiya kan tao. May sikolohiya nin salud (health psychology) na dapít sa mga bagay na nakakatabang tanganing pataason an lebel kan kabaskugan kan satuyang hawak, isip, asin buot. May sikolohiya nin pag-ataman o pagmangno (psychology of care/psychotherapy) na dapít sa manlainlain na mga perspektiba asin paagi nin pagtabang sa mga tawong nadidipisilan. Asin, saro sa mga bagong paghiro sa disiplina iyo an positibong sikolohiya (positive psychology) na dapít sa kabansayan, kakusugan, asin karahayan nin tawo asin pagkabuhay. Dakol pang ibang mga sanga an sikolohiya na interesanteng pag-ulayan.

Baskog-Isip

An lambang sanga kan sikolohiya may kanya-kanyang katuyuhan susog sa natura kan mga pag-konsepto asin metodong ginagamit ninda. Alagad, an mga obhetong ini nagkakanurumpungan sa sarong katuyuhan: baskog-isip (mental health). Susog sa World Health Organization (WHO), an baskog-isip bako saná an kawaran nin hilang sa isip kundi an presensya nin kaginhawahan, kun sain an sarong indibidwal nagagamit an saiyang mga potensyal asin kakayahan dangan nagagampanan an saiyang mga responsabilidad sa sadiri, sa pamilya, asin sa komunidad. 

Sa kontemporanyong panahon, nagkukusog an mga paghiro dapít sa baskog-isip. Tinutulod ini kan pangangaipo nin tawo na atamanon an sadiri sa tahaw kan maribok asin dipisil na kapalibutan. Mantang nagigimata kita sa importansya kan baskog-isip, nadudukhayan ta na halangkaw palan an kaso kan mga klinikal na kondisyon arog kan depresyon asin ansyedad (anxiety) na nangangaipo nin propesyunal na tabang. Nagigi kitang marigmat sa sitwasyon kan satuyang mga kapamilya, katrabaho, amigo o amiga. Alagad sa hiling ko, saro pa sa nagtutulod sa mga paghiro iyo an paglaom—an tiwala na dawa natatànaw ta an kasakitan asin pagtios na nakakaapekto sa satuyang isip asin buot, naglalaom kitang bako ini an kasagkuran. Nagsasarig kita na may kapangyarihan kitang pakarhayon an satuyang ekolohiya—panluwas asin panlaog—asin may kakayahan kitang tabangan bako lang an sadiri kundi an iba.

“Sa Balyong Kudal”

Sa kolum na ini tutukaron ta an manlainlain na isyu, diskurso, konsepto, proseso, asin perspektiba sa sikolohiya asin baskog-isip. Kan pinaghuhurup-hurupan ko an kolum na ini, sarong imahen, sarong metapora, an naglaog sa isip ko: pagbalyo sa pag-ultanan—pagbalyo sa kudal, pagdalhog hali sa pampang pasiring sa katubigan. Sa gabos na bagay na manungod sa baskog-isip, dakulang parte an pagdesisyon, kun sain magkaakbay an kaaraman asin pagtubod. Sa satuyang pagbalyo sa kudal dai ta perpektong masasabi an magiging dalagan kan satong pagbaklay, dai ta sigurado an aatubangon, alagad may mga bagay asin sirkumstansya na pwede tang impluwensyahan. 

Sa mga masurunod na luwas kan kolum na ini ibanan nindo ako sa pagbalyo sa pag-ultanan. Lugod sa mga pag-uulayan ta, mas magin masarig an satuyang pagtubod na sa tabang nin sikolohiya, kaya tang pagbaskugon an satuyang mga sadiri asin an mga tawong mahalaga satuya. An kaaraman subuot kapangyarihan, kayâ magbalyo kita pasiring sa natad nin kaaraman. 

.

Nephtaly Botor
Si Nephtaly Botor sarong taga-Naga na ngunyan nagtutukdo sa Departamento ng Pag-aaral ng Pagpapaunlad Pantao at Pampamilya, Kolehiyo ng Ekolohiyang Pantao, sa Unibersidad ng Pilipinas Los Baños. Sya man an Education and Training Director kan Balik Kalipay Center for Psychosocial Response, Inc., . An saiyang interes nakapokus sa family and community counseling, mental health and psychosocial support, family resilience, asin gender and sexuality. Bisitahon an saiyang website na https://pinoypsych.org o mag-email sa [email protected].

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Importanteng Paisi: An Magbikol Kita minatao nin galang asin nagmimidbid sa katalingkasan kan lambang kag-ambag na parasurat na makapaglahayag kan saiyang personal na ideya, opinyon, o panànaw, sa pagtubod na ini nakasusog saka nakagamot sa pag-adal, pagsaliksik, asin hararom na paghurup-hurop. An indibidwal na mga artikulo dai nagsasalming sa pangkagabsan na paninindugan kan Magbikol Kita.

Kag-ambag na mga Parasurat

Kenneth Isaiah Ibasco Abante

Khryss Arañas

Mae Diane Azores

Nephtaly Botor

Niles Jordan Breis

Luis Cabalquinto

Jethro Calacday

Greg S. Castilla

France Clavecillas

Christian Dy

Maria Leny Felix

Dennis B. Gonzaga

Jaya Jacobo

Jingjin 淨近

Victor John Loquias

Vic Nierva

Pen Prestado

Joseph Reburiano

Adrian V. Remodo

Aika Robredo

Ronald ‘Bong’ Rodriguez

Jenn Romano

Javier Leonardo Vitug Rugeria

Jay Salvosa

Sari Saysay

Jonas Cabiles Soltes

Kerwin Orville Tate

P. Francis Tordilla

Melba T. Vera Cruz

Ernie Verdadero

Magbikol Kita is published by

We create blogs, videos, websites, graphics, and social media content so you can engage customers online and offline. Visit Creative Coconut Ph for ideas and to contact us.

Resibihon an mga artikulo sa email

Magsubscribe sa mailing list kan Magbikol Kita. Resibihon an mga artikulo direkta sa saindong email.

An Magbikol Kita sarong adbokasiyang nagtutulod, nagpapararom, asin nagpapahiwas kan paggamit sa mga tataramon na Bikol sa online na kinaban. Orihinal ining sarong midyum nin paghiras nin kaaraman dapit sa lenggwaheng Bikol para sa mga nagtutukdo asin nag-aadal kan tataramon. An paghimo kan website na ini sarong lakdang nin pagpahiwas kan sakop asin abot kan Magbikol Kita tanganing magin sarong kamalig nin impormasyon para sa mga Bikolnon—asin mga buót makanuod kan tataramon—yaon man sinda sain sa bilog na kinaban. Madya na, Magbikol Kita!

Para sa mga buót maghiras nin mga artikulo, opinyon, suhestyon, asin iba pang buót nindong ipaabot samuya, mag-email sa [email protected] o imessage kami sa contact form sa ibaba.

An ortograpiya asin istilo sa lenggwahe na ginagamit kan Magbikol Kita nakasusog sa ginagamit kan Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) kan Departamento kan Edukasyon. Ini tanganing an anuman na maipublikar sa idea hub na ini pwedeng magamit kan mga eskwela, urog na sa mga pampublikong eskwelahan.

I-message sana kami para sa mga hapot o anuman na buót nindong ipaabot sa samuya.

4 + 11 =

Magbikol Kita © 2021 Reserbado an gabos na karapatan