Sarong mahalagang lakdang an mga pag-adal asin panurat kan historyador na si Stephen Henry Totanes sa paglatag kan pulitikal na kasaysayan kan Kabikolan. Sa haloy na panahon, haros kaya mayo nin mga pag-adal na tinutukar asin sistematikong sinisiyasat an mga buhay, agi-agi, pulitika, asin polisiya kan mga principalia asin mga darakulang tawo kan Bikol kan panahon kan Kastila siring man kan Amerikano. Dawa pa kita pamilyar sa mga manlainlain na apelyido kan mga prominenteng pamilya kan rehiyon asin mga pulitiko, haros mayo kitang aram manungod sa pagbuskad asin ebolusyon kan Bikolano elite huli ta mayo pa nin mga sistematikong pag-adal kaini siring kan ginibong pag-adal ni Michael Cullinane dapit sa elite kan Cebu o ni Glenn Anthony May sa Batangas.

Kun kaya dakula an kontribusyon ni Totanes sa pagsurat kan pulitikal na kasaysayan kan mga principalia kan Sorsogon kan panahon nin mga Amerikano. An saiyang Sorsogon, 1900-41: Principalia Politics and Economic Development asin Ang Pagbabagong-Anyo ng Principalia sa Kapanahunang Amerikano Kabikolan, 1900-1946, mga pag-adal na dinepensahan nya sa Departamento kan Kasaysayan sa Unibersidad kan Pilipinas Diliman kan 1990 asin 1999, siring na an mga artikulong ipinublikar nya sa Philippine Studies asin The Journal of History an pira saná sa mga mahalaga nyang kontribusyon sa pagsurat kan pulitikal na kasaysayan kan Bikol.

Sa paagi kan halipot na artikulong ini, buót kong mag-ambag sa presente asin yaon na literatura asin sa mga napuunan na mga pag-adal ni Totanes dapit sa pulitikal na kasaysayan kan Kabikolan. Kun kaya sa minasunod, ipapamidbid ko sinda Justino asin Salvador Encinas—duwa sa pinakaprominenteng representante kan Sorsogon kan ika-20 siglo—sa paagi nin pagtukar kan saindang pulitkal na karera. Sa paagi man nin sarong genealogy o pagsusog, ipapahiling ko man na sinda gikan sa sarong pamilyang principal asin munisipal na elite kan Gubat. 

An artikulong ini sarong eksploratoryong pag-adal asin pagsaysay saná, huli ta kadakol pang kaipuhan hanapon na mga dokumento sa artsibo. Kadakol man na mga naratibo an kaipuhan pang maisaysay kan mga nabubuhay pang mga desendyentes kan pamilya. Alagad, sa tabang nin mga rehistro sa simbahan, mga katiripak mga burabod, asin mga istorya, nakabilog ako nin sarong halipot na naratibo manungod sa mga Encinas kan Gubat.

An Encinas saro sa mga orihinal na pamilya kan Gubat. Maaaraman ini tulos sa inot na letra kan saindang apelyido. Kan ipinautob kaya ni Gobernador-Heneral Claveria an dekreto na nagtao nin apelyido sa lambang indibidwal sa Pilipinas kan 1849, an mga apelyido sa Catalogo Alfabetico de Apellidos na nagpupuon sa letrang E an itinalaan kan gobernador kan Albay sa mga pueblos costales kan Sorsogon—arog kan Gubat. Huli kaini, bakong makangalas na kadaklan sa mga kamidbid nindo na may apelyidong nagpupuon sa E, mga tubong-Sorsogon arog na sana kan mga Encinares, Escurel, Esquivel, Escober, Escandor, Espedido, Enaje, sagkod an pinakapamilyar sa gabos, Escudero.

Susog sa historyador na si Milagros Guerrero, an mga orihinal na pamilya iyo man an mga elite o mga principales kan sarong munisipalidad. An mga Encinas, kun siring, saro sa mga municipal elites kan Gubat o idtong may mga pagrurugaring, arog nin kwarta asin kadagaan, sagkod mga principalia o idtong may mga posisyon sa gobyerno. Paglaog kan 1950s sagkod 1970s, naiitaas an estado kan pira sainda, dangan nagin mga probinsyal na mga elite.

Kan panahon kan mga Espanyol, duwang myembro kan pamilyang Encinas an naging mga opisyal kan Gubat. Inot, si Don Mariano Encinas, na nagin gobernadorcillo kan Gubat asin nagin myembro kan konseho nin mga elektor kan pirilián kan 1873. Si Don Francisco Encinas an ikaduwa na saro sa mga prominenteng principales kan munisipalidad. Susog sa historyador na si Luis Camara Dery, si Don Francisco an saro sa mga generosong nag-atang nin kwarta para mapondohan an pagtugdas kan kumbento kan parokya kan Gubat. Saro man sya sa mga nagpetisyon ki Gobernador-Heneral Fernando Norzagaray kan siring na proyekto na inaprubahan kan 26 Oktubre 1859. Haros mayo pang ibang nadudukhayan na mga burabod manungod sa saindang karera sa pulitika, alagad masasabi na sinda mga myembro kan (munisipal na) elite nin huli sa gamit kan titulo na “Don” asin sinda mga principalia nin huli sa saindang halangkaw na estado sa munisipalidad.

Si Don Francisco an minimidbid na patriarch kan pamilya kan huri ining nag-reunion sa harong ni Judge Simon Encinas sa Gubat kan 2014. Susog sa sarong family tree na iprinisenta sa nasabing okasyon, si Raymunda Enaje an naagom ni Don Francisco, dangan nagkaigwa sinda nin anom na aki, apat na babayi asin duwang lalaki: sinda Margarita, Potenciana, Dominga, Cristeta, Simon, sagkod Juan Encinas. 

Sa linya ni Simon Encinas gikan sinda Justino asin Salvador. 

Si Justino Encinas namundag kan 12 Disyembre 1885 sa Gubat, Sorsogon. Saro sya sa limang aki ni Simon sa inot kaining agom na si Simeona Espadero. An naagom nya si Victoria Bailon, sarong mestisang Tsino na an pamilya gikan sa Iloilo, dangan nagdakit sa Pilar sagkod sa Gubat. Inot na naglaog sa pulitika si Justino kan sya 40 anyos na, kan nagdalagan sya asin nanggana sa pagka-municipal presidente kan Gubat kan 1925. Sa siring na pirilian, nakahampang nya si Juan Ramos. Ini an saiyang naging kapital pasiring sa nasyunal na pulitika.

Pakalihis kan saiyang termino, nagdalagan sya liwat alagad bilang representante kan primer na distrito kan Sorsogon kun sain kaidto nakapalaog an mga munisipalidad kan Barcelona, Bulan, Bulusan, Irosin, Matnog, Prieto Diaz, Santa Magdalena, sagkod Gubat. Nagdalagan sya sa irarom kan partido ni Manuel Roxas, an Nacionalista, na iyo an dominanteng partido kaidto. (An tulo sa apat na representate kan ika-8 lehislatura myembro kan Partido Nacionalista). Kan 5 Hunyo 1928, nanggana si Justino asin nagin myembro kan ika-8 Philippine Legislature, kun sain irinepresenta nya asin ni Francisco Arellano (kan ikaduwang distrito) an probinsya kan Sorsogon.

Pagkalihis nin tulong taon sa kongreso, nagretiro na sa serbisyo publiko si Justino. Dai na sya nagdalagan giraray kan 1931, dangan ipinaubaya nya na ini sa saiyang kapartidong si Adolfo Gerona na nagsirbing representate kan primer distrito sagkod 1935. Mas pinili ni Justino an pribadong buhay kaiba an saiyang agom sagkod mga aki. 1 Setyembre 1975 kan sya binawian nin buhay sa kun sain syang munisipalidad namundag sa edad na 89. 

An saiyang medyo-hermano (half-brother) na si Salvador (na nguhod ki Justino nin 21 taon) iyo an nagdanay sa nasyonal na pulitika. Mas midbid sa gaha nyang Badong, saro sya sa duwang aki ni Simon Encinas ki Maria Rocha.

Namundag si Salvador Encinas kan 3 Oktubre 1906 sa Gubat, Sorsogon. Nagtapos nin Bachelor of Arts asin Doctor of Dental Surgery sa Manila, kun sain nya namidbid an saiyang naagom na si Jacoba Delgado. Nagkaigwa sinda nin anom na aki, an saro nagdalagan alagad nadaog sa pagka-gobernador nin Sorsogon asin an saro nagin huwes.

Inot na naglaog sa pulitika si Salvador kan 1934, kan nagdalagan sya bilang bokal kan Sorsogon. Kan Ika-2 Gyerang Pankinaban, saro sya sa mga ikinulon kan mga Hapon sa Capas, Tarlac. Pagkatapos kan Gyera, nagbalik sya sa Bikol, dangan nagsirbi bilang City Auditor kan syudad kan Naga asin Acting Provincial Auditor kan Camarines Sur.

Nagin representate si Salvador kan ikaduwang distrito kan Sorsogon sa laog nin 19 taon, puon 1953 sagkod kan isinara kan diktador na si Ferdinand Marcos an Kongreso kan sya nagdeklara kan batas militar kan 1972. Apat na beses syang na-reelect pagkatapos kan inot nyang kapangganahan asin termino. Nanggana sya sa liwat sa pirilian kan 1957, 1961, 1965, asin 1969. 

Inot syang na-elehir bilang myembro kan ikatulong Kongreso kan Pilipinas kan 1953, kun sain nya irinepresenta an inot na distrito kan Sorsogon. Siring ki Justino, nagdalagan si Salvador kan pirilian kan 1953, ‘57, sagkod ‘61 sa irarom kan Nacionalista. Alagad nagdakit sya sa Partido Liberal kaiba si dating gobernador Juan Frivaldo kan nagbisita si Diosdado Macapagal sa Sorsogon kan 1963. Kun kaya kan 1965 asin 1969, nagdalagan sya sa irarom na kan nasabing partido, alagad nadaog an saindang presidente kan pambato kan mga Nacionalista: si Marcos.

Susog sa Official Directory kan House of Representatives na ipinublikar kan 1955, nagin aktibong myembro si Salvador nin manlainlain na mga komite sa Kongreso arog kan Committee on Health, Economic Planning, Public Lands, Mines, Franchises, and Civil Service. Nin huli ta sya sarong dentista, naka-sentro sa health an mga polisiya nya para sa saiyang mga nasasakupan. Kaya saná kan 2015, ipinangaran sa saiya an District Hospital kan Gubat.

Nagpurbar man sa lokal na pulitika an pira sa mga disendyentes ni Justino asin Salvador. Kan 1964, nagdalagan asin nangganang alkalde kan Gubat an aki ni Justino na si Alejandro Encinas. Susog sa antropolohistang si Mark Alexander Neupert kan Oregon Institute of Technology, asin kagsurat nin sarong disertasyon dapit sa Paradijon, Gubat, nagsirbing alkalde si Alejandro sa laog nin 16 na taon huli sa batas militar ni Marcos. Kun kaya yaon sya sa poder sagkod 1980, bago sya sinanglian ni Angel Pura, Jr. 

An aki man ni Salvador na si Simon, pinagnumbraha na Juez de Paz kan munisipalidad kan Barcelona kan 6 May 1958, bago sya dagos na naging Regional Trial Court (RTC) judge sa kabisera kan probinsya. An tugang nyang si Melchor, nagpurbar man magdalagan bilang gobernador kan 1971 sa irarom kan Partido Nacionalista. Duwang myembro nin Liberal an saiyang nakahampang: sinda Atty. Teodulo Diño sagkod Juan Frivaldo. Dawa midbid an saiyang ama bilang representate, dai sya pinalad nin huli ta makusog an suporta kan mga Sorsoganon ki Frivaldo. Dawa ngani an propaganda kan kampo ni Diño—na si Frivaldo asin Encinas mga “trapo” o mga tradisyunal na pulitiko asin kaipuhan nin bagong pangaran sa kapitolyo—dai man nag-ubra. 

An pinakahuring myembro kan pamilya Encinas na nagpurbar sa pulitika sa Gubat iyo si Antonio o Toni, na aki ni Salvador. Kan 1989, nagdalagan sya sa pagka-alkalde kan Gubat laban ki Deogracias Ramos na kaidto bise-alkalde. Alagad dai sya pinalad. Iyo na idto an huring pagkakataon na may nagkandidatong Encinas sa Gubat.

Kan 2016 sana, nanggana an makuapo sa tuhod ni Justino Encinas na si Jonas Encinas Duran kan sya nagdalagan sa pagkakonsehal kan Sulnupan na Distrito kan Sorsogon City sa irarom kan National People’s Coalition (NPC). Alagad, siring ki Justino, dai na sya nagdalagan giraray para sa ikaduwang termino kan nakaaging pirilian kan 2019; mas pinili nya an tuninong na pribadong buhay bilang sarong negosyante.

Madudukhayan sa artikulong ini na nagin dakulang parte an mga Encinas sa buhay sosyal asin politikal kan munisipalidad kan Gubat, siring man kan iba pang mga kataraid na banwaan sa Sorsogon, puon pa kan panahon kan mga Espanyol sagkod kaining nagkapirang huring dekada pa saná. Sa artikulong ini, iprinisenta ko an sarong genealogy o an pagsusog sa pamilyang Encinas sa sarong prinsipal na pamilya sa Gubat kan ika-19 siglo. Iprinisenta ko man digdi an mga haralipot na mga biographical sketches ninda Justino, Salvador, sagkod kan iba pang myembro kan pamilyang naglaog sa serbisyo publiko susog sa mga kadidikit na burabod sagkod mga istorya. Alagad an siring kaining pagsaysay kapinunan pa saná kan urulay. Kadakol pang mga kahaputan an dai pa nasisimbagan. Ano an mga naging polisiya ni Justino asin Salvador sa saindang distrito? Ano daw ta nagdanay si Salvador asin Alejandro sa saindang mga posisyon? Pàno an political dynamics kan mga Encinas sa mga nakaatubang kaini sa mga nakaaging pirilian arog ninda Frivaldo, Ramos, Villaroya, asbp.? Sinda daw mga magkurumpadre saná man o danay na magkaribal? Anong klaseng mga tawo man daw sinda? Sinda daw mga mararahay an buót? Asin urog sa gabos, pàno sinda narurumduman kan saindang mga konstituwentes siring na kan saindang mga sadiring-tawo? 

Mayo sa artsibo an gabos na naratibo. Kun kaya mahalaga na urog pang mamidbidan o makaistoryahan an mga nabubuhay pang disendyentes kan pamilya na nabisto pa an mga nasambit na mga personahe sa artikulong ini. Mahalagang maisurat na an saindang mga narurumduman bago pa ini magkarilingawan. Siguradong mapapayaman kan mga naratibong ini bako sana an kasaysayan kan pamilya, kundi an pulitikal na kasaysayan kan Sorsogon.

Dyos mabalos kinda Marian Urbano Encinas asin Tito Benjie Encinas. Sa pagbilog kan artikulong ini, nagin dakulang tabang, inspirasyon, sagkod burabod an saindang mga istorya manungod sa saindang pamilya.

DD