Ayo panaon na an Albay an pinakamayaman na probinsya san Pilipinas. Su produkto ta baya sadto, abaka, ngilalang pinakamatibay na lubid sa bilog na kinaban. Magpuon pa nung panaon nung mga galyon na nagabyaheng Manila-Acapulco, sikat na an abaka.
Ugaring, su ngamin na benepisyo narangup sa mga Espanyol. Kina sa mga Amerikano dangan mga kasurog nindang Pilipino. Kina sa mga mayayaman na tagsadiri ning balay-na-bato na abandonado na ngani ngana ta su mga tagsadari nag-abroad o nagpa-Manila na. Aram ko iyan ta git man ako sa mga pamilyang arug san, su mga nagpara-pasiram sana habang sikat pa su abaka, pero kulang su pagpasiguro.
Hindi nag-anap ning mga bagong gamit para sa abaka. (Ngana bagang CoViD19, nadiskubre na an abaka palan usad sa mga pinakamatibay magsara nin mikrobyo). Hindi nag-adal ning mga bagong paagi para hindi mapeste ang abaka. Hindi ginamit su kabaklan nu abaka para magtugdok nin mga bagong negosyo (sa investing, inangal yading diversification, tanganing bukon sa usad na nigo sana an ngamin na salag). Kulang man pati su pinaadal na mga kahimanwa.
Nung naghilang su abaka, dangan naimbento na su nylon, tikdag su ekonomiya kan Albay. Su mga ngilalang pamilya, naapektaran. Pero ang trahedya, su mga obrero na tios na ngani, lalo pang nagtios. Su mga nagdaplus para magtanum dangan magproseso nin abaka, hindi man nakinabang sa abaka. Pirming narangup sa iba su ininghuwaan ninda.
Kin uno an nangyari sa Albay, amo man an mangyayari sa usad na tawo na hindi nganay bibiayadan an sadiri; sa usad na tao na pirming sa iba nararangup ang ininghuwaan. Kin pagka-suweldo mo, sa mga babayadan dangan sa luho tulos naubos an sweldo, kina wara narangup sa pagpasiguro nin sadiring puturo, magatios ka. Sigurado ‘yan.
An puturo mo dapat an primero mong babayadan san pinagalan mo. Naga-agi sa dalan pasiring sa maringis na paggurang an tao na sadiri an ultimong pinagabayadan (kun ayo matura).
Baga ka man sana pati uripon, ta hindi ka man makakatalingkas sa pagtrabaho. Ugaring, pinakaon ka man ning matanos dangan nakababakal nin mga hindi mo man kaipwan, kaya hindi mo narereparo. Pero, uripon ka—ta hindi ka abot sa panaon na ika sana an susunudon mo. Pirmi kang ayo amo. Maski ka negosyante, kun hindi ka nakapahingalo, uripon ka nin parabakal.
Pirming magpasiguro. Maski itu, basta pirming ayo investment bago maubos an sweldo sa mga babayadan o sa luho. Hindi man kaipuhan na bonds, stocks, o king uno pang investment na pinansyal pirmi. Kaipuhan yan sa pagretiro, pero kun akus ka pa, maski investment nganay sa bagong kaaraman na magagamit para makadispunir nin mas dakula o kaya makahanap nin okupasyon na mas sigurado o mas ikaugma mo. Pwedeng investment sa sadiri mong salud. Basta pirming magpasiguro. Pirming bayadan an sadiri.
Sa susunod na kolum, pag-iristuryahan ta kun pauno gibuhon na automatic an pagbayad sa sadiri. Kun ayo kamo gustung maaraman sa investing, magkomento kamo didi, o kaya mag-email sa [email protected].
.
0 Comments