Kasu usad na kolum, ipinangilala ko sainyo an stocks dangan an index investing. Kun rumdom nyo pa, an stocks mga hiras sa pagigin tagsadiri nin usad na negosyo. Sa finance, pinaga-angal yading equity. Pag ayo ka equity sa usad na investment, kabanga ka risgo dangan sa delihensya nu negosyo. Tagsadiri ka nu negosyo, kumbaga, maski ngani sadayut saná an hiras mo.

Pinag-iristoryahan ta man kasu usad na an Bikol, mas dakol an deposito sa bangko kisa sa utang. Maray kuta yadi kun mayaman na kitang rehiyon. Ugaring, sa ngana, sayang na oportunidad yadi para magamit an kapital nin mga taga-Bikol para mapauswag an pagnegosyo sa Bikol.

Nasasabutan ko kun nyanga kita takot magnegosyo o mag-invest. Sa economics, an angal sadi, risk-aversion. Labing paglikay sa risgo. Matud, kun ulay kan nagtios, talagang pag nakakapot ka nin kwarta, an primero mong isipon, isaray an kwarta, imbes na ilaog sa investments. Kwarta na bayâ, tibad magin bato pa.

Pero ayo mga alternatibo na sigurado man, pero mas halangkaw an interes kisa sa pinagatao san bangko. An tipikal na deposito baga, nasa 0.1% man saná an interes. Kapag kinwenta mo na, nabawasan su kayang bakalon nu kwarta mo, ta an inflation—o paglangkaw nin presyo—nasa 2.5% lambang taon. Talo ka nin 2.4%. 

Kapag nagadeposito ka sa bangko, baga ka nagpahuram sa bangko nin kwarta na ipahuram man ninda. An interes sa credit card san mga bangko, nasa 3% kada bulan. Su kwarta mo yadi, ipinautang saná sa iba. Kun indi mo man gagamiton tulos an kwarta, baga ka man saná naglanang lago kun magalaom ka sa interes git sa bangko. Kina su lana mo, ipinampritos pa nu bangko. Kun indi ka man mangaipo tulos, ipahuram mo sa mas halangkaw magbayad.

Time deposit? Wara man problema. Nasa 0.5% per annum man an time deposit. Pero ayo pa mas halangkaw magbayad, pero seguradong segurado an kwarta mo—an gobyerno kan Pilipinas. 

An gobyerno, pirming nangangaipo nin cash—pasweldo sa mga emplyado, pan-implementar nin mga proyekto, pambayad sa mga utang. Pero ang buwis, bukon man naga-abot sabay san pangangaipo san gobyerno. Ayo mga panahon na wara pa buwis na nakokolekta, pero su pangaipo, uyan na, kaya kaipuhan mangutang nguna. Para makautang, nagaluwan an gobyerno ning pinagaangal na bonds, kabalyo nin cash git sa mga tao. 

Sadtong panahon, papel an bonds. Nakasurat sa lambang bond kun gauno su cash na inutang saimo nu gobyerno, dangan kun gauno an interest. Ababa na an 2% per annum para sa 5-year bond. Minsan ngani nagaabot 8%. Seguradong mababayadan ka, ta nasa Konstitusyon ta na  bago gumasto an Pilipinas, babayadan nguna an mga utang na due date na.

Ngana, electronic na ang record ning bonds, kaya wara na su papel. Pero, nakarehistro an ngamin na bonds sa Bureau of Treasury. An interes sa bonds, naga-abot lambang tolong bulan sa bank account na ginamit mo pambakal nung bonds.Kung retiree ka, bukon na maraot na investment ang bonds. Nakatabang ka pa sa nasyon.  

Kung nagbakal ka ning stocks, maray na pangbalanse ang bonds. Ta itas-baba ang presyo ning stocks, kaya ayo risgo na mabawasan an investment mo sa “short-term,” (kaya kasu usad, ang abiso ko sainyo, “long-term” ang stocks). Ang bonds, segurado ang interes. Segurado mong makukuko su principal pakatapos nu “term” nu bond. Habang saray-saray mo su stock, ayo ka barang nakakapotan na kita git sa bonds. Nababawasan an tentasyon na ipabakal su stocks. Ang bonds pati, pwede mo man ipabakal sa bangko. Hindi mo na makukuko su interes nu mga susunod na taon, siyempre, pero su principal bilog mo makukuko. Hindi ka talaga malulugi.

Kung ayo kamo nasasaray na indi man tulos kaipuhan, imbitaran ko kamo mag-invest sa government bonds, lalo ngana na bagsak ang koleksyon sa buwis pero dakula ang pangangaipo ning banwa. Puwede kamo magbisita sa bonds.ph – pasil na paagi para magbakal ning bonds. Puwede man kamo mag-unga sa bangko niyo. Basta national commercial bank, segurado na masisimbag kamo. Tabangan ta an Pilipinas. Mag-invest kita sa bonds.

.

1922 5-year bonds nung panahon nin mga Amerikano. Su mga saradayot na papel sa palibot, pinag-aangal na coupons. Kapag kukubrahon mo su interes nin bonds, puputulon nu bangko su coupon para sa manunungod na due date. Maski ngana na electronic records na, an angal man gilayon sa interes, coupon rate. (An ladawan, git sa https://www.icollector.com/Philippines-Government-of-the-Philippine-Islands-1000-Public-Works-Loan-of-1922-Bond_i10324011)

.

.

.